Czym w ogóle jest wada wymowy?

Wada wymowy to nieprawidłowa realizacja fonemów czyli głosek. Jest sytuacją patologiczną, którą należy usunąć. Wady wymowy trzeba analizować pod kątem wieku dziecka. Inna będzie norma rozwoju mowy u dziecka trzyletniego, a inna u sześciolatka. Oznacza to, że to co jest prawidłowe u dziecka młodszego, u starszego prawdopodobnie będzie już wadą.  

 Jakie zatem są normy rozwoju mowy dziecka i pojawiania się głosek?

• do końca 1 roku życia  –  samogłoski /a, o, e, i, u, y/ oraz spółgłoski /p, b, m/
• ok. 1. – 2. roku życia  –  / t, d, n, k, g, ś, ź, ć, dź, ń /
• ok. 2. – 3. roku życia  –  /f, w, h, l, ł, j/
• ok. 3. – 4,5. roku życia - /s, z, c, dz/
• ok. 4,5 – 5,5. roku życia –  /sz, ż, cz, dż/
• do ok. 6. roku życia   – /r /

Normy te są oczywiście ogólnie przyjętymi ramami rozwoju mowy dziecka i odstępstwa od nich zdarzają się często. Jednak takie uporządkowanie głosek pozwala ocenić mowę dziecka pod względem artykulacji. Nieprawidłowe wymawianie jednej głoski bardzo często jest początkiem i pociąga za sobą nieprawidłową artykulację również innych głosek. Zbagatelizowanie początkowo niewielkiej wady może prowadzić do poważnych zaburzeń artykulacyjnych. Zazwyczaj rodzice nie mają jednak tej wiedzy jak powinno mówić dziecko np. w wieku dwóch, czy trzech lat lub też czasami niektórzy, nie zdają sobie do końca sprawy z tego jak ważna jest profilaktyka logopedyczna i zakładają, że dziecko ma jeszcze czas. Aby zapobiec rozwijaniu się wad wymowy istotne jest jednak żeby ta interwencja była podjęta w odpowiednim czasie. Ważne jest również posiadanie wiedzy odnośnie tego co jest wadą, a co nie.

Kiedy możemy powiedzieć, ze dziecko ma wadę wymowy, a kiedy jego artykulacja jest normą rozwojową?

 Przykłady:

1. Dziecko trzyletnie zastępuje głoskę sz, ż, cz, dż głoskami ś, ź, ć, dź (mówi zamiast: szafa, koza, czapka,  [śafa, koźa, ćapka]) - nie jest to wada wymowy.

Jeśli natomiast wypowiadając ś, ź, ć, dź wystawia język między zęby- jest to wada wymowy.

1. Dziecko czteroletnie zastępuje głoskę r głoską l - nie jest to wada wymowy.

Jeśli natomiast r wypowiadane jest w sposób zniekształcony np. gardłowo - jest to wada wymowy.

1. Dziecko trzyletnie zastępuje głoski dźwięczne głoskami bezdźwięcznymi (zamiast np.: b, w, g, ź mówi głoski  p, f, k, ś) - jest to wada wymowy.
2. Dziecko pięcioletnie zamiast  głosek s, z, c, dz wypowiada ś, ź, ć, dź -  jest to wada wymowy.

Do najczęściej występujących wad wymowy u dzieci możemy zaliczyć:

• Seplenienie  – jest to  nieprawidłowa artykulacja głosek /s,z,c,dz/, /ś,ź,ć,dź/, /sz,ż,cz,dż/, najczęstszą nieprawidłowością w obrębie tych głosek jest seplenienie międzyzębowe, które polega na wypowiadaniu tych głosek z wsuniętym między zęby językiem, może to dotyczyć również głosek /t,d,n/. Występuje również seplenienie boczne, przy którym podczas artykulacji ułożenie języka jest niesymetryczne, a szczelina, przez którą przepływa powietrze nie tworzy się w linii środkowej  tylko z prawej lub lewej strony.
• Rotacyzm  – jest to nieprawidłowa artykulacja głoski /r/, zamienianie jej na głoskę /l/ lub /j/, jak również  pomijanie głoski /r/ w wymowie. Najczęstszym zaburzeniem w artykulacji  głoski /r/ jest wymawianie tylnojęzykowe, tzw. „francuskie r” oraz jednouderzeniowe – bez wibracji języka.
• Kappacyzm i gammacyzm  – to nieprawidłowa realizacja głosek /k,g/, zamienianych najczęściej na /t,d/.
• Lambdacyzm  – nieprawidłowa artykulacja głoski /l/, najczęściej zamieniana na /j/, lub pomijana w wymowie
• Dyslalia wieloraka – zaburzenie to  polega na jednoczesnym nieprawidłowym artykułowaniu kilku głosek. W takiej sytuacji mowa zazwyczaj  jest bełkotliwa i niezrozumiała dla otoczenia, a wypowiadane wyrazy nie przypominają swojego prawidłowego brzmienia.

Czy wady mowy można leczyć w każdym wieku?

Wiele czynników ma wpływ na prawidłową artykulację. Najważniejsza jest odpowiednia sprawność narządów mowy (warg i języka), odpowiednia budowa anatomiczna tych narządów, prawidłowa percepcja słuchowa oraz odpowiednia regulacja procesów nerwowych i biochemicznych w mózgu. Do uszkodzeń, któregoś z tych elementów może dojść na każdym etapie życia. Wady wymowy występują nie tylko u dzieci, ale również u dorosłych. Zazwyczaj są jednak one zaniedbaniami z okresu dzieciństwa. Zaniedbania te mogą rzutować na dorosłe życie np.: pracę, czy relacje z innymi ludźmi co jest kolejnym argumentem na to, że warto wszystkie nieprawidłowości w mowie dziecka konsultować z logopedą. Oczywiście w przypadku osoby dorosłej ćwiczenia proponowane przez logopedę mogą znacząco poprawić wymowę, ważnym elementem jest jednak samozaparcie i systematyczność.

Wady wymowy są coraz bardziej  powszechne, a terapii logopedycznej wymaga coraz więcej dzieci. Warto korygować je już na bardzo wczesnym etapie rozwoju mowy ponieważ pozwala to uniknąć wielu problemów w przyszłości. Często jednak dziecko trafia na terapię logopedyczną dopiero w wieku pięciu czy sześciu lat. Jego wada jest już wtedy utrwalona i znacznie trudniej jest ją wyeliminować gdyż taka nieprawidłowa wymowa wchodzi dziecku w nawyk, a nieprawidłowy sposób mówienia staje się tym „naturalnym”. Istotne jest zatem korygowanie takich wad na etapie ich powstawania, czyli wtedy  kiedy dziecko zaczyna mówić.

Nie powinniśmy bagatelizować problemów z mową dziecka, ani słuchać gdy ktoś mówi, że ono z tego „wyrośnie”. Do określenia stanu rozwoju mowy potrzebna jest wizyta u logopedy, dzięki której rodzic może dowiedzieć się czy mowa jego dziecka rozwija się w normie czy jednak potrzebna jest terapia logopedyczna. Zapewnienie dziecku odpowiedniej pomocy w odpowiednim czasie jest gwarancją prawidłowego rozwoju i przyszłych sukcesów dziecka.

Klaudia Ostrowska
Logostra