Czym jest kofeina?

Badania nad kulturą i codziennym życiem wielu społeczności Afryki oraz Bliskiego Wschodu dowodzą, iż liście i ziarna kawowca były spożywane już w I w. p.n.e. Były cenione ze względu na swoje właściwości pobudzające, niemniej nikt nie wiedział, co zawiera roślina i w jaki sposób wpływa na nasz organizm. Kofeina pozostała wielką tajemnicą aż do XIX wieku.

Odkryty w 1819 roku przez niemieckiego chemika Friedricha Ferdinanda Runge organiczny związek chemiczny alkaloidu purynowego, obecny w surowcach roślinnych i ziarnach kawy, zaliczany jest do grupy środków stymulujących ludzki mózg. Powszechnie znany jest pod nazwą kofeiny. Rośliny wykorzystują ją jako naturalny pestycyd służący do zwalczania niepożądanych szkodników, głównie owadów, które po spożyciu kofeiny doznają paraliżu całego ciała.

W jakich roślinach i napojach znajduje się kofeina? Chociaż większości kojarzy się jednoznacznie z kawą, to kofeina obecna jest również w innych napojach, na przykład w herbacie, tylko pod inną nazwą. Jest to:

• teina w herbacie,
• guaranina w napojach na bazie guarany,
• mateina w napojach na bazie yerba matte,
• kofeina zawarta w kakao (krzewy kakaowca i kawowca należą do tej samej grupy roślin).

Kofeina dodawana jest również do gazowanych i niegazowanych napojów energetyzujących oraz napojów typu cola.

Jakie właściwości ma kofeina?

Ta niezwykła substancja, zaliczana do środków psychoaktywnych, niesie za sobą szereg pozytywów: stymuluje wydzielanie dopaminy, serotoniny oraz adrenaliny. Jednym słowem, już 3-4 filiżanki klasycznego espresso sprawią, że będziemy się lepiej koncentrować, zapamiętywać i dłużej czuć pełni energii, zapominając o znużeniu czy zmęczeniu.

Nie trzeba od razu sięgać po leki przeciwbólowe, aby zniwelować delikatne bóle oraz napięcia mięśni, bowiem kawa łagodzi różnego rodzaju dolegliwości. Kofeina rozszerza mięsnie gładkie oskrzeli, dzięki czemu lepiej się oddycha, a także pośrednio wpływa na obniżenie poziomu histaminy odpowiedzialnej za reakcje alergiczne organizmu.

Podwyższenie wydolności ciała podczas wysiłku fizycznego przy jednoczesnym zwiększonym uwalnianiu kwasów tłuszczowych i glicerolu z komórek tłuszczowych to kolejne zalety regularnego tej niezwykłej substancji. Kofeina w kawie w dawce już 200 mg dziennie sprawi, że poprawi nam się nastrój dzięki wydzielaniu neurotransmiterów w mózgu, w tym głownie dopaminy odpowiedzialnej na dobre samopoczucie i serotoniny, czyli hormonu szczęścia.  

Kiedy odczujemy pierwsze efekty działania kofeiny? Najwyższe stężenie tej substancji występuje około 40-60 minut po wypiciu kawy, a jej działanie utrzymuje się, w zależności od zawartości kofeiny, maksymalnie 4 godziny.

Co ciekawe, organizm w przypadku długotrwałego i regularnego przyjmowania kofeiny, jest w stanie osłabić naturalne reakcje występujące po jej spożyciu. Jednym słowem zjawisko tachyfilaksji, czyli tolerancji kofeiny, może występować u osób pijących duże ilości kawy, które przyzwyczajają swój organizm do ciągłej obecności kofeiny, w wyniku czego przestaje on tak intensywnie reagować na tę substancję.

Negatywne skutki kofeiny. Kawa bezkofeinowa

Czy kofeina może negatywnie wpływać na nasze zdrowie?  Chociaż badania naukowe potwierdziły, iż kofeina podnosi ciśnienie krwi, to jednak nie ma bezpośredniego wpływu na pojawienie się nadciśnienia czy też chorób układu krążenia. Negatywny wpływ można zaobserwować po znacznym i długotrwałym przekroczeniu dziennej dawki kofeiny, dlatego warto pamiętać, iż występuje ona nie tylko w kawie, ale także w innych napojach i nie przekraczać zalecanych porcji.

Jeśli mamy problemy z nadmiernym spożyciem kofeiny i jednocześnie nie potrafimy się powstrzymać przed sięgnięciem po kolejną filiżankę małej czarnej, warto rozważyć picie kawy bezkofeinowej. Taki napój przygotowuje się w identyczny sposób jak klasyczną kawę, zarówno w ekspresach automatycznych, jak i w kawiarkach.

Co ważne, parzona kawa lub gotowana w rondelku na sposób turecki zawiera związek o nazwie diterpen, który odpowiada za podwyższenie cholesterolu we krwi. Substancja ta jest nieobecna w naparach przygotowanych przez automaty, bowiem usuwane są w trakcie filtrowania kawy. To doskonała alternatywna dla osób cierpiących na różnego rodzaju przewlekłe choroby oraz dla kobiet w ciąży, którym zaleca się znaczne ograniczenie spożywania kawy do 1-2 filiżanek naparu dziennie.

Od czego zależy ilość kofeiny w kawie?

Zawartość kofeiny w kawie zależy od kilku czynników:

• Rodzaju kawy: przyjmuje się, że w najpopularniejszym gatunku, czyli arabice, stężenie kofeiny oscyluje maksymalnie do 1,5%, zaś w robuście może on wynosić nawet do 4%.
• Stopnia wypalenia – im mocniej prażone są ziarna, tym szybciej tracą swoje cenne właściwości. Reguła jest prosta: jasne ziarna = więcej kofeiny.
• Sposobu zaparzenia kawy – im krótszy czas parzenia, tym mniej kofeiny zawiera gotowy napar. Espresso przygotowane za pomocą ekspresu automatycznego, co zajmuje nie więcej niż 25 sekund, będzie miało mniejszą dawkę niż kawa zaparzona wrzątkiem.
• Ilości kawy – nie będzie niczym zaskakującym, iż kubek lub filiżanka o większej pojemności zawiera wyższe dawki kofeiny niż ich mniejsze odpowiedniki, dlatego tak ważne jest, aby pamiętać o dziennej dawce kofeiny. Dla jednego smakosza będzie to równowartość 6 filiżanek espresso po 30 ml, zaś dla drugiej osoby maksymalnie 3 kawy o pojemności 300 ml.

Reasumując, ilość kofeiny w kawie zależna jest od wielu czynników, nie ma więc jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie – w sieciowej kawiarni filiżanka espresso może zawierać 55 mg kofeiny, zaś te przygotowane w domu 40 mg kofeiny. Dlatego też ważna jest ogólna kontrola ilości spożywanych napojów dziennie.

Ile kofeiny jest w kawie?

Ile kofeiny ma kawa o pojemności 30 ml, czyli klasyczne espresso? W tym przypadku mowa o dawce między 40-65 mg. O wiele wyższe wartości ma kubek kawy o pojemności 200 ml – to już kofeina w ilości nawet 135 mg. Kawy mleczne, czyli popularne cappuccino, latte, latte macchiato czy flat white, zawierają pojedynczą dawkę espresso. Mleko w żaden sposób nie neutralizuje właściwości tej substancji.

Bezpieczna dawka kofeiny wynosi 6 mg na każdy kilogram ciała, niemniej przyjmuje się ogólnie, że dawka ta wynosi 400-600 mg kofeiny dziennie. A jak to wygląda w praktyce? Bardzo korzystnie! Okazuje się, że możemy wypijać od 4 do 6 filiżanek pojedynczego espresso bez żadnej szkody dla zdrowia.

Oczywiście w espresso kofeina ma swój największy udział, niemniej obecna jest w innych napojach, o czym warto pamiętać, sięgając po:

• zwykłą, czarną herbatę, która ma nawet 50 mg kofeiny (im dłużej parzona, tym większa zawartość),
• zieloną herbatę – zawiera około 35 mg kofeiny,
• napój energetyczny, który w zależności od producenta, zawiera nawet 150 mg kofeiny,
• napar yerba matte – filiżanka 200 ml to dawka około 70 mg kofeiny, czyli więcej niż w espresso!