Witamina B1 — działanie i właściwości

Działanie witaminy B1 wpływa na wiele procesów metabolicznych i neurologicznych zachodzących w ludzkim organizmie. Tiamina działa jako koenzym w kluczowych reakcjach biochemicznych, umożliwiając komórkom produkcję energii. Dzięki temu witamina B1 wspomaga pracę mózgu i układu nerwowego, poprawia koncentrację i pamięć, reguluje rytm serca, wspiera funkcje mięśni i przewodnictwo nerwowe, a także uczestniczy w procesach detoksykacyjnych w wątrobie. 

Witamina B1 jest szczególnie ważna w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju układu nerwowego. Niedobory tej witaminy u dzieci mogą prowadzić do osłabienia, rozdrażnienia, zaburzeń snu oraz opóźnień w rozwoju psychoruchowym. Dlatego też należy zadbać o to, by dieta dziecka była należycie zbilansowana i zawierała również naturalne źródła tiaminy.

Znajdź pasujący Ci termin telewizyty u lekarza rodzinnego

Witamina B1 — w jakich produktach spożywczych się znajduje?

Najlepszym źródłem tiaminy są produkty pochodzenia zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego. Bogatym źródłem tej witaminy są produkty pełnoziarniste, takie jak otręby, brązowy ryż czy pieczywo razowe. Witaminę B1 znajdziemy także w nasionach roślin strączkowych, w soczewicy i fasoli, a także w orzechach i nasionach słonecznika czy sezamu. Tiamina zawarta jest też w warzywach, takich jak ziemniaki, szpinak czy brokuły. Jeśli chodzi o produkty pochodzenia zwierzęcego, to dobrym źródłem witaminy B1 będzie wątróbka, mięso wieprzowe i jajka. Witaminę B1 znajdziemy również w drożdżach piekarniczych i piwnych.

Warto dodać, że pewne kraje wprowadziły fortyfikację witaminą B1 niektórych produktów zbożowych, takich jak biały ryż, mąka i makarony czy płatki śniadaniowe. Fortyfikacji podlegają także produkty dietetyczne i specjalnego przeznaczenia żywieniowego, np. mleka modyfikowane czy kaszki dla niemowląt. Wzbogaca się także niektóre produkty wegetariańskie, m.in. napoje roślinne. Wzbogacanie ma na celu przywrócenie wartości odżywczej lub zwiększenie zawartości tiaminy w diecie populacji. 

Witamina B1 — konsekwencje nadmiaru

Przeprowadzone badania nie wykazały objawów toksyczności związanych z nadmiernym spożyciem witaminy B1, co wynika z ograniczonego jej wchłaniania przy dawkach przekraczających nawet 5 mg na dobę. Obecnie uznaje się, że przedawkowanie tiaminy jest mało prawdopodobne, nawet przy stosowaniu preparatów na receptę w dawkach znacznie wyższych niż zalecane. Nadmiar tiaminy nie ulega metabolizmowi, lecz jest wydalany z organizmu przez nerki wraz z moczem. W rzadkich przypadkach przyjmowanie dużych dawek może prowadzić do łagodnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takich jak bóle brzucha lub biegunka.

Witamina B1 — normy dziennego zapotrzebowania

Zgodnie z normami żywienia dla populacji Polski opublikowanymi przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego z 2024 r. dzienne zapotrzebowanie na tiaminę zależne jest od wieku. Wynosi odpowiednio:

• niemowlęta (0-12 miesięcy) — 0,3 mg; 
• dzieci (1-3 lata) — 0,5 mg
• dzieci (4-6 lat) — 0,6 mg;
• dzieci (7-9 lat) — 0,9 mg;
• dzieci (10-12 lat) — 1,0 mg;
• dzieci (13-18 lat) dziewczęta i chłopcy — 1,1 mg i 1,2 mg; 
• dorośli: kobiety i mężczyźni — 1,1 mg i 1,3 mg; 
• kobiety w ciąży — 1,4 mg; 
• kobiety karmiące piersią —1,5 mg.

Warto pamiętać, że zapotrzebowanie na tiaminę może wzrastać w sytuacjach stresu, chorób przewlekłych, w trakcie wzmożonego wysiłku fizycznego lub przy nadmiernym spożyciu alkoholu.

Witamina B1 — objawy i skutki niedoboru

Niedobór tiaminy prowadzi do poważnych zaburzeń zdrowotnych. Najbardziej znane, książkowe skutki niedoboru to:

• choroba beri-beri, która objawia się osłabieniem mięśni, paraliżem oraz niewydolnością serca;
• syndrom Wernickego-Korsakowa, który jest zaburzeniem neurologicznym charakterystycznym dla osób nadużywających alkoholu. Zespół objawia się dezorientacją, utratą pamięci i zaburzeniami koordynacji.

Do innych objawów niedoboru witaminy B1 zalicza się przewlekłe zmęczenie, drażliwość, zawroty głowy, osłabienie mięśni, zapalenie nerwów obwodowych, a także zaburzenia trawienia i apetytu. W stanach dużego niedoboru tej witaminy może wystąpić także kwasica mleczanowa oraz obrzęki. U dzieci mogą pojawić się problemy z koncentracją, spowolnienie rozwoju oraz trudności w nauce. Należy pamiętać, że osoby nadużywające alkoholu mają wyższą tendencję do niedoborów witaminy B1.

W przypadku wystąpienia ciężkich objawów, w szczególności neurologicznych, należy zgłosić się po pomoc w pierwszej kolejności do lekarza rodzinnego, a następnie do neurologa.

Pamiętaj, że wizytę u wybranego specjalisty z łatwością umówisz poprzez portal LekarzeBezKolejki.pl.

Witamina B1 w preparacie podawanym drogą dożylną — kiedy się stosuje?

Witamina B1 podawana dożylnie jest stosowana w sytuacjach, gdy występują jej poważne niedobory lub gdy doustne przyjmowanie witaminy jest niewystarczające. Ma to miejsce w szczególności wśród pacjentów z alkoholizmem, zespołem Wernickego-Korsakowa, a także niektórymi chorobami neurologicznymi. Tiamina podawana dożylnie działa szybko i skutecznie przywraca jej odpowiedni poziom we krwi.

Witamina B1 — bez recepty czy na receptę?

Na polskim rynku farmaceutycznym tiamina dostępna jest zarówno formie preparatu bez recepty, jak i wydawanych z przepisu lekarza (na receptę). Dlaczego niektóre preparaty zawierające witaminę B1 są na receptę? Dzieje się tak głównie z powodu potrzeby kontroli dawkowania i bezpieczeństwa stosowania, szczególnie w leczeniu specjalistycznym, gdzie używa się wyższych dawek. 

Leki zawierające witaminę B1 są dostępne w formie preparatów prostych lub złożonych, np. w skojarzeniu z witaminą B6 i B12, które wskazane są zwłaszcza w leczeniu schorzeń neurologicznych lub chorób związanych z niedoborem witamin z grupy B. Natomiast suplementy diety zawierające witaminę B1 dostępne są w niskich dawkach. W 2019 określono maksymalną ilość tiaminy w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety na poziomie 100 mg. 

Witamina B1 — kiedy warto dodatkowo suplementować?

Suplementacja tiaminą może okazać się przydatna w przypadku jej niedoborów, wzmożonego zapotrzebowania (np. w ciąży lub podczas laktacji), a także u pacjentów niedożywionych lub z chorobami neurologicznymi czy też metabolicznymi. Witamina B1 sprawdzi się w stanach przemęczenia i osłabienia, w przypadku problemów z koncentracją, w chorobach układu nerwowego, jako wsparcie pracy serca i mięśni. Popularnością cieszy się także wśród osób, które zmagają się z chorobą alkoholową lub zaburzeniami wchłaniania, takimi jak celiakia.

Witamina B1 — podsumowanie

Tiamina, czyli witamina B1, jest niezbędnym składnikiem odżywczym wpływającym na funkcjonowanie układu nerwowego, pracę serca i metabolizm energetyczny organizmu. Tiamina obecna jest w wielu produktach spożywczych, a jej niedobór może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jest to witamina, którą można suplementować – dostępna jest zarówno bez recepty, jak i na receptę. Warto pamiętać, że witamina B1 właściwości ma szerokie i wszechstronne, a jej obecność w diecie jest kluczowa dla zachowania zdrowia, w szczególności dzieci.

Bibliografia

1. Wiley, K.D., Gupta, M. (2023). Vitamin B1 (Thiamine). StatPearls Publishing. Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537204. (Dostęp: 05.2025).
2. Martel, J.L., Kerndt, C.C., Doshi, H., et al. (2024). Vitamin B1 (Thiamine). StatPearls Publishing. Dostępna na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482360/. (Dostęp: 05.2025).
3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Normy żywienia dla populacji Polski — 2024 r. , s. 186-188. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/?sdm_process_download=1&download_id=34785
4. World Health Organization (2024). Vitamin and mineral requirements in human nutrition. Second edition, s. 165-168.
5. Thiamin. Dostępna na: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Thiamin-HealthProfessional/. (Dostęp: 05.2025).
6. Napiórkowska, E. (2023). Thiamine: overview of history of discovery, mechanism of action, role and deficiency. Prospects in Pharmaceutical Sciences, 21(3), 15-21. DOI: 10.56782/pps.159. 

Autor