Awitaminoza - co to?

Większości witamin nasz organizm nie jest w stanie samodzielnie zsyntetyzować i musimy dostarczać je z pożywieniem. Bakterie jelitowe, przebywające w naszym przewodzie pokarmowym jedynie w niewielkich ilościach produkują witaminę B1, B6, B12, PP, biotynę i witaminę K. 

Awitaminoza jest to długotrwały niedobór jednej lub kilku witamin w organizmie człowieka. Daje szereg objawów i prowadzi do upośledzenia wzrostu i rozwoju organizmu. Należy odróżnić awitaminozę od lekkiego niedoboru witamin, czyli hipowitaminozy. Do awitaminozy mogą doprowadzić nieprawidłowa, monotonna dieta (mówi się wówczas o awitaminozie pierwotnej) lub zaburzenia trawienia, wchłaniania, związane z chorobami przewodu pokarmowego, czy przyjmowanie niektórych leków (a to z kolei awitaminoza wtórna).

Awitaminoza niektórych witamin i jej objawy

Awitaminoza witaminy A

Witamina A jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, nabłonka skóry i błon śluzowych. Wzmacnia układ immunologiczny, jest przeciwutleniaczem, a także bierze udział w przemianach lipidów i hormonów. Niedobór witaminy A prowadzi do m.in. kurzej ślepoty (niedowidzenie o zmierzchu), suchości spojówki, rogówki, zapalenia brzegów powiek, nadmiernego rogowacenia skóry, spadku odporności, a u dzieci nawet zahamowania wzrostu i rozwoju zębów. 

Awitaminoza witaminy B1 

Witamina B1 reguluje przemianę cukrów, uczestniczy w procesach energetycznych, wpływa na prawidłowe działanie układu nerwowego. Długotrwały niedobór witaminy B1 jest przyczyną choroby beri-beri objawiającej się zaburzeniami w układzie nerwowym i sercowo-naczyniowym. 

Awitaminoza witaminy PP 

Witamina PP (niacyna) jest konieczna do właściwego funkcjonowania układu nerwowego. Bierze udział w syntezie hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny, a także przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów. Długotrwale utrzymujący się zbyt niski poziom niacyny jest powodem pelagry - choroby objawiającej się zapaleniem skóry, nudnościami, wymiotami, biegunkami, zapaleniem języka, a nawet stanami lękowymi, depresją czy omamami. 

Awitaminoza witaminy B12 

Witamina B12 bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, układu nerwowego i przewodu pokarmowego. Reguluje przemianę tłuszczów i węglowodanów. Na jej niedobór narażone są szczególnie osoby unikające mięsa, wegetarianie czy weganie, gdyż mięso jest jej głównym źródłem. Niedobory witaminy B12 mogą powodować m.in. niedokrwistość megaloblastyczną, nieodwracalne uszkodzenie układu nerwowego czy zanik błony śluzowej żołądka. 

Awitaminoza witaminy C

Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu i ułatwia wchłanianie żelaza. Jest antyoksydantem, czyli chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Najpoważniejszym skutkiem długotrwałego niedoboru witaminy C jest szkorbut, do objawów którego należą zaczerwienienie i krwawienie z dziąseł, trudność z gojeniem się ran, samoistne krwawienia czy bóle mięśni i stawów. 

Awitaminoza witaminy D

Witamina D przede wszystkim odpowiada za prawidłowy rozwój i funkcjonowanie układu kostnego. Poza tym korzystnie wpływa na odporność, bierze udział w wydzielaniu insuliny. Skutkami zdrowotnymi niedoboru witaminy D są krzywica u dzieci, a u dorosłych odwapnienie i rozmiękczenie kości, co w konsekwencji może doprowadzić do osteoporozy. W przypadku witaminy D należy pamiętać o tym, że w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego przekształca się w formę aktywną - gdy brakuje go w okresie jesienno-zimowym musimy ją suplementować preparatami dostępnymi w aptece. 

Awitaminoza witaminy K 

Witamina K bierze udział w procesie krzepnięcia krwi i tworzenia tkanki kostnej. Zbyt niski poziom witaminy K w organizmie objawia się wydłużeniem krzepnięcia krwi - a to stwarza ryzyko krwawienia. 

Awitaminoza kwasu foliowego

Kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w rozwoju wszystkich komórek w organizmie. Dzięki niemu prawidłowo funkcjonuje układ krwiotwórczy i nerwowy. Jest także konieczny do syntezy niektórych hormonów. Zbyt niski jego poziom we krwi może skutkować m.in. niedokrwistością megaloblastyczną czy wadami rozwojowymi układu nerwowego noworodków.

Jak uchronić się przed awitaminozą?

Podstawową kwestią jest profilaktyka. Jeśli zadbamy o prawidłową, zróżnicowaną dietę obfitującą w warzywa i owoce, zminimalizujemy ryzyko wystąpienia awitaminozy. Należy pamiętać o tym, że dla właściwego wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) konieczna jest obecność właśnie tłuszczu - wystarczy skropić sałatkę odrobiną oliwy. Jeśli mamy problem z doborem właściwej diety możemy skorzystać z pomocy dietetyka. Ze względu na niedobór słońca w miesiącach jesienno-zimowych konieczna może okazać się suplementacja witaminy D - przed jej rozpoczęciem najlepiej udać się do lekarza rodzinnego, który skieruje nas na badanie poziomu witaminy D i dobierze odpowiednią dla nas dawkę suplementu. Przy podejrzeniu awitaminozy najlepiej zbadać poziom witamin we krwi, ponieważ jej objawy często można pomylić np. z przeziębieniem.

Bibliografia

1. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia 2012
2. Przysławski J.: Ocena wartości odżywczej żywności, żywienia i stanu odżywienia, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2009
3. Gawęcki J.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010
4. Stroh C., Manger T., Benedix F.: Metabolic surgery and nutritional deficiencies, Minerva Chirurgica, 2017, 72 (5), 432-441
5. Pettifor J., Thandrayen K., Thacher T.: Chapter 67 - Vitamin D deficiency and nutritional rickets in children, Vitamin D (Fourth Edition), 2018, Vol 2, 179-201

Autor