Rak piersi – najważniejsze informacje

Rak piersi, czyli inaczej nowotwór sutka, jest drugim, po nowotworze płuca, spośród najczęściej diagnozowanych chorób nowotworowych na świecie. Co roku rozpoznawanych jest ok. 1,7 miliona nowych przypadków, a ponad 500 tys. osób umiera z jego powodu. Najwięcej przypadków choroby występuje w krajach wysoko rozwiniętych (w Europie i Stanach Zjednoczonych), co może mieć związek z trybem życia oraz wpływem środowiska. Spośród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka piersi wymienia się m.in.: czynniki wpływające na układ hormonalny (płeć żeńska, wczesny wiek pierwszej i późny wiek ostatniej miesiączki, brak potomstwa lub późny wiek pierwszej ciąży, brak lub krótki okres karmienia piersią, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej i antykoncepcji hormonalnej), wiek (powyżej 50 r.ż.), nadwagę lub otyłość, brak aktywności fizycznej, nadmierne spożywanie alkoholu oraz czynniki genetyczne – szczególnie dziedziczne mutacje w genach BRCA1 lub BRCA2.

W Polsce rak piersi atakuje przede wszystkim kobiety, w wieku między 50 a 70 r.ż. oraz kobiety młodsze, z grup podwyższonego ryzyka. Jeżeli w rodzinie danej pacjentki występował nowotwór sutka, rak jajnika lub otrzewnej, zwłaszcza jeśli chorowały krewne poniżej 50 r.ż., zdiagnozowano równoczesnego raka piersi i jajnika, obustronnego raka piersi u kobiet lub raka piersi u mężczyzn, to powinna ona zadbać o częstsze wykonywanie badań profilaktycznych, jak również rozważyć wykonanie badań genetycznych, wykrywających mutacje w genach BRCA1 i BRCA2.

Objawy raka piersi

Objawy raka piersi nie zawsze są widoczne, jednak część z nich można wykryć np. poprzez regularne samobadanie piersi, podczas którego wykonuje się zarówno badanie palpacyjne (przez dotyk), jak i oglądanie piersi przed lustrem. 

Oprócz obecności guza piersi, w trakcie samobadania można wykryć takie niepokojące objawy, jak:

• zmianę wyglądu i barwy skóry lub brodawki sutkowej (np. zmianę struktury lub zaczerwienienie skóry, wciągnięcie brodawki sutkowej do środka);
• wyciek wydzieliny lub krwawienie z brodawki sutkowej;
• owrzodzenia, dołki lub zaciągnięcia na skórze piersi;
• zgrubienia, guzki w obrębie piersi lub pod pachami;
• obrzęk, ból ramienia lub okolic dołu pachowego.

Każda taka zmiana powinna być niezwłocznie skonsultowana z lekarzem i poddana dalszym badaniom – zaczynając od badań obrazowych, takich jak USG lub mammografia, poprzez ewentualną biopsję, dzięki której można ocenić charakter guza.

Rak piersi u mężczyzn

Rak sutka nie jest nowotworem wyłącznie kobiecym. U mężczyzn występuje on co prawda dużo rzadziej (stanowiąc ok. 1% wszystkich przypadków), ale ze względu na mniejszą świadomość oraz ograniczone możliwości działań profilaktycznych, choroba jest często rozpoznawana dopiero na zaawansowanym etapie.

Rak piersi u mężczyzn charakteryzuje się takimi objawami jak: bezbarwny lub krwisty wyciek z brodawki sutkowej, obecność guza zlokalizowanego za brodawką sutkową lub w górnej, bocznej części gruczołu piersiowego, wciągnięcie, zaczerwienie lub owrzodzenie brodawki, świąd lub zmiana struktury skóry w okolicach sutka, a także ból i powiększenie pachowych węzłów chłonnych lub węzłów szyjno-nadobojczykowych. 

Diagnoza i leczenie raka piersi u mężczyzn przebiega podobnie jak w przypadku kobiet. Jeżeli w rodzinie mężczyzny występowały liczne przypadki nowotworów piersi, jajnika, otrzewnej lub trzustki dobrze jest rozszerzyć diagnostykę o badania genetyczne, w kierunku rodzinnych postaci chorób nowotworowych.

Wczesne wykrywanie raka

Czynniki, zwiększające ryzyko nowotworu piersi można podzielić na modyfikowalne, czyli takie, na które mamy wpływ i niemodyfikowalne, czyli niezależne od pacjenta. Niestety, w przypadku raka piersi, czynniki niemodyfikowalne odgrywają większą rolę w powstawaniu guza. 

W związku z tym działania profilaktyczne skupiają się raczej na tzw. profilaktyce wtórnej, czyli wczesnym wykrywaniu nowotworu, na etapie, na którym jest duża szansa na uzyskanie pozytywnych wyników leczenia raka piersi. Jeżeli choroba zostanie wykryta we wczesnym stadium, ma dobre rokowanie, dlatego tak ważne jest, aby wszystkie kobiety regularnie wykonywały badania kontrolne – mammografię (po 40 r.ż.), USG oraz comiesięczne samobadanie piersi.

Profilaktyka raka piersi

Pierwotna profilaktyka raka piersi obejmuje systematyczną aktywność fizyczną, odpowiednią ilość snu, zdrową dietę i utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz ograniczenie spożywania alkoholu. Dzięki takim działaniom można obniżyć ryzyko powstania choroby, nie da się jednak zredukować go do minimum.

Profilaktyka wtórna obejmuje comiesięczne samobadanie piersi oraz badania obrazowe: USG i mammografię, umożliwiające wczesne wykrywanie raka piersi, na etapie, gdy zmiana jest jeszcze bardzo mała i nie da się jej wyczuć w badaniu palpacyjnym. Kolejnym etapem profilaktyki wtórnej jest badanie diagnostyczne podejrzanych zmian, wykrytych w trakcie badań obrazowych.

USG piersi raz na dwa lata powinny wykonywać wszystkie kobiety pomiędzy 20 a 30 r.ż., po 30 r.ż. zwiększając częstotliwość na minimum raz do roku. Po ukończeniu 40 r.ż. do harmonogramu badań powinna również dołączyć mammografia (przed 50 r.ż. badanie to powinno się robić raz na dwa lata, a po 50. minimum raz do roku). 

Mammografia jest badaniem skriningowym, z którego korzysta się w ramach programów badań przesiewowych, czyli badań populacyjnych, których zadaniem jest objąć swym zasięgiem jak największą grupę pacjentów. Badania skriningowe obejmują kobiety w wieku 50-69 lat, które w ciągu dwóch poprzednich lat nie wykonywały mammografii. W krajach, które wprowadziły mammografię do programów badań przesiewowych, w ciągu ostatnich 30 lat, nastąpił blisko 25% spadek wskaźnika umieralności na raka piersi.

Program badań przesiewowych zaprojektowany jest pod kątem kobiet zdrowych, które nie zauważyły u siebie żadnych objawów choroby, ich wywiad rodzinny nie wskazuje na podwyższone ryzyko dziedzicznej postaci choroby oraz u których nie stwierdzono mutacji w genach związanych z występowaniem raka piersi lub jajnika.

Jeżeli kobieta znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka lub wie, że jest obciążona mutacją genów BRCA1 lub BRCA2 powinna znajdować się pod opieką poradni onkologicznej, która opracuje dla niej indywidualne zalecenia profilaktyczne. Najczęściej rekomenduje się, aby pacjentki te raz w miesiącu wykonywały samobadanie piersi, co pół roku badanie ginekologiczne i USG piersi, raz w roku mammografię i USG przezpochwowe oraz oznaczenie poziomu markera nowotworowego (CA 125) we krwi. Kobiety, u których występuje ryzyko dziedzicznej postaci choroby, na podstawie przeprowadzonego wywiadu rodzinnego, powinny zostać skierowane na badania genetyczne. W pierwszej kolejności pod kątem mutacji w genach BRCA1 i BRCA2, a potem ewentualnie także w genach PALB2, CHEK2 i innych, rekomendowanych przez lekarza genetyka.

Leczenie raka piersi

Jeżeli obecność którejś z mutacji została potwierdzona, pacjentka posiada kilkukrotnie, a w przypadku genów BRCA – kilkunastokrotnie, podwyższone ryzyko raka piersi (guz piersi), a także innych nowotworów: raka jajnika, jajowodu, otrzewnej, jelit i trzustki. U takich pacjentek przeciwwskazane jest stosowanie antykoncepcji hormonalnej, a wprowadzenie HTZ, czyli hormonalnej terapii zastępczej może odbywać się jedynie na skutek ścisłych wskazań lekarskich. 

Przy wysokim ryzyku choroby, kobiety obciążone mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2 mają możliwość wykonania zabiegu prewencyjnej mastektomii, czyli amputacji oraz rekonstrukcji piersi oraz adneksektomii – profilaktycznego usunięcia jajników i jajowodów. Usunięcie przydatków redukuje ryzyko raka jajnika o ok. 70-95% i raka piersi o ok. 50%, a profilaktyczna mastektomia obniża ryzyko zachorowania na nowotwór piersi nawet o 90-95%. Choć od 2019 roku zabiegi te są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, to należy pamiętać, że są one obarczone ryzykiem powikłań oraz konsekwencji psychofizycznych, dlatego decyzja o ich wykonaniu powinna być podejmowana świadomie, na podstawie wskazań i zaleceń lekarskich.

Autor