Co wywołuje malarię?

Malaria, w przeszłości nazywana też zimnicą bądź febrą, to obecnie najczęściej występująca na świecie choroba pasożytnicza. Pojawia się na terenach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. I niestety, charakteryzuje się bardzo wysokim odsetkiem umieralności wśród chorujących. Co roku na malarię umiera 1-3 mln osób, z czego większość stanowią małe dzieci.

Za występowanie malarii u ludzi odpowiedzialny jest z jeden z pięciu gatunków zarodźca malarii: zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax), zarodziec pasmowy (Plasmodium malariae), zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum), zarodziec owalny (Plasmodium ovale) lub zarodziec małpi (Plasmodium knowlesi). Ten ostatni do pewnego czasu uważany był za czynnik wywołujący malarię jedynie u małp (makaków) - jednak dziś wiemy, że może powodować też bardzo ciężkie postacie choroby u ludzi. Każdy z tych pięciu gatunków pasożytów przenoszony jest pomiędzy ludźmi przez samice komara z rodzaju Anopheles. Najczęściej do zachorowania u ludzi dochodzi poprzez zakażenie zarodźcem ruchliwym (Plasmodium vivax) lub zarodźcem sierpowatym (Plasmodium falciparum). Największym zagrożeniem jest właśnie zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum), ponieważ wołuje on najcięższe postacie zakażenia charakteryzujące się wysoką śmiertelnością zarówno u ludności miejscowej jak i podróżnych, którzy przyjechali na tereny objęte malarią.

Objawy malarii

Pierwsze objawy malarii pojawiają się zwykle po 10-14 dniach od zarażenia. Początkową fazę choroby łatwo jest pomylić ze zwykłym przeziębieniem lub grypą. Na tym etapie u chorego występują złe samopoczucie, osłabienie, bóle mięśni i głowy oraz gorączka z dreszczami i potami. Gorączka może pojawiać się okresowo, falami - w 24 godzinnych odstępach, co dwa, trzy dni, bądź też pojawiać się nieregularnie. Powyższym objawom mogą towarzyszyć nudności, wymioty, biegunki i żółtaczka.

Jakie konsekwencje dla zdrowia powoduje malaria?

Ciężkie postacie choroby mogą negatywnie odbić się na zdrowiu - doprowadzają do licznych uszkodzeń narządów wewnętrznych, zaburzeń metabolicznych, uszkodzenia układu nerwowego, śpiączki, a w najcięższych przypadkach także do śmierci.

Co zrobić, kiedy zauważymy u siebie lub bliskich objawy malarii?

W przypadku pojawienia się pierwszych, niepokojącym objawów u osób, które przebywały na terenach objętych malarią konieczna jest jak najszybsza reakcja. Takie osoby powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza - najlepiej specjalisty z dziedziny medycyny tropikalnej. Na podstawie objawów, historii podróży pacjenta oraz badania mikroskopowego krwi będzie on w stanie prawidłowo rozpoznać chorobę. 

Szybka diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia zwiększa szansę na wyleczenie i zmniejsza śmiertelność. W przypadku malarii nawet jeden dzień opóźnienia rozpoczęcia koniecznej kuracji może mieć fatalne skutki, dlatego tak ważne jest jak najszybsze rozpoznanie choroby.

Leczenie malarii

Całkowity powrót do zdrowia pacjenta chorego na malarię jest możliwy, o ile leczenie zostanie wdrożone odpowiednio szybko. Jego przebieg uzależniony jest od kilku czynników, w tym od stanu chorego oraz dostępności leków przeciwmalarycznych w określonych krajach. Podstawowa terapia malarii opiera się na podawaniu środków przeciwmalarycznych - dla uzyskania najlepszych efektów WHO zaleca stosowanie kombinacji kilku preparatów o takim działaniu, tzw. ACT. Niejednokrotnie ciężki stan chorych wymaga podłączenia kroplówek nawadniających, czy zastosowania leków przeciwgorączkowych i przeciwdrgawkowych.

Profilaktyka malarii

Od kilkudziesięciu lat na świecie trwają prace nad powstaniem szczepionki przeciwko malarii, których efektem było otrzymanie jak dotąd jedynej szczepionki RTS,S z adiuwantem AS01. W 2019 roku rozpoczął się pilotażowy program szczepień przeciwko malarii z wykorzystaniem tej szczepionki, który potrwa do 2022 roku. Programem zostały objęte trzy afrykańskie kraje - Ghana, Malawi i Kenia. 

Obecnie wciąż za najważniejsze elementy profilaktyki zachorowania na malarię uważa się unikanie ukłucia przez komary poprzez odpowiednie zabezpieczenie miejsca noclegowego np. dzięki użyciu moskitier nasączonych środkiem owadobójczym, stosowaniu odzieży ochronnej, repelentów oraz wdrożenie chemioprofilaktyki malarii. Polega ona na prewencyjnym stosowaniu doustnych leków przeciwmalarycznych przez pacjentów wybierających się na tereny, na których ta choroba występuje. Leki przyjmuje się w dawkach mniejszych niż te stosowane już w trakcie samego leczenia. W razie ukłucia przez zarażonego komara leki ochraniają człowieka przed namnażaniem i rozwojem zarodźca w jego organizmie.

Dlatego już na etapie planowania podróży na tereny malaryczne warto udać się na wizytę do lekarza medycyny podróży i chorób tropikalnych po odpowiednie preparaty do chemioprofilaktyki. Ponadto lekarz może przepisać pacjentowi leki do samodzielnego przeprowadzenia kuracji w przypadku zachorowania już podczas podróży - szczególnie, jeśli odbywają się one do miejsc, w których ciężko jest o dostęp do fachowej pomocy medycznej. Należy stosować się do wszelkich zaleceń lekarza oraz informacji podanych przez producenta leków. Aby taka chemioprofilaktyka była skuteczna należy ją rozpocząć przed wyruszeniem w podróż, stosować przez cały pobyt oraz kontynuować jeszcze przez odpowiednio długi czas już po opuszczeniu terenów, na których występuje malaria.

Autor