Skąd bierze się borelioza?

Borelioza jest wieloukładową chorobą, wywołaną przez bakterie należące do krętków z rodzaju Borrelia (Borrelia burgdorferi sensu lato). Bywa też nazywana krętkowicą kleszczową lub chorobą z Lyme. Choroba ta jest przenoszona przez kleszcze z rodzaju Ixodes, żerujące na różnych gatunkach wolnożyjących ptaków i ssaków. Bardzo często ich przypadkowym żywicielem staje się człowiek. 

Do zakażenia boreliozą dochodzi w okresie od maja do listopada, czyli zgodnie z sezonową aktywnością kleszczy. W języku angielskim boreliza określana jest mianem choroby z Lyme (ang. Lyme disease). Ma to związek z miejscowościami Lyme i Old Lyme w amerykańskim stanie Connectituc. To właśnie tam w 1977 roku odnotowano pierwsze przypadku tego schorzenia.

Czy każdy kleszcz może zarazić?

Choć strach przed kleszczami jest uzasadniony, nie każdy osobnik zarażony jest krętkami z rodzaju Borrelia. Warto również pamiętać, że nawet kontakt z zarażonym kleszczem nie musi od razu oznaczać zakażenia. Jeżeli zostanie on usunięty krótko po ukąszenie, prawdopodobieństwo przeniesienia chorobotwórczych bakterii jest bardzo niskie.

Miejsce po ukąszeniu kleszcza musi zostać odpowiednio zdezynfekowane. Po tym incydencie należy prowadzić dokładną obserwację ciała przez 30 dni. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów trzeba udać się na wizytę do lekarza.

Objawy boreliozy

Przebieg choroby można podzielić na trzy fazy: wczesną miejscową, wczesne zakażenie rozsiane oraz późną fazę zakażenia. Typowym objawem pierwszej fazy jest rumień wędrujący, który występuje na powierzchni skóry, w miejscu ukąszenia kleszcza. Z czasem zwiększa on swoje rozmiary, a jego charakterystycznym elementem jest przejaśnienie jego środkowej części. Rumień może wystąpić do miesiąca od ukąszenia przez zarażone kleszcza. Choć jest on łatwo obserwowalny, występuje tylko u części chorych. Pozostały objawy w tej wczesnej fazie mogą przypominać infekcję wirusową. Chory czuje się zmęczony i rozbity, bolą go mięśnie i stawy, może się uskarżać na sztywność karku, czy widoczne powiększenie węzłów chłonnych.

Druga faza, czyli wczesne zakażenie rozsiane, jest bardziej rozciągnięta w czasie – od kilku dni po ukąszeniu do dwóch lat. Na tym etapie choroba może dawać objawy na tle neurologicznym, co może wiązać się z porażeniem nerwów czaszkowych, stanami zapalnymi korzeni nerwowych, a nawet limfocytowym zapaleniem opon mózgowych. Objawy obejmują również stawy, manifestując się w postaci stanów zapalnych poszczególnych stawów, a także układ sercowo-naczyniowy, powodując zaburzenia rytmu serca.

Objawy późnej fazy zakażenia mogą wystąpić nawet po kilku latach od ukąszenia przez kleszcza. Są to przeważnie przewlekłe zapalenia stawów, głównie tych dużych, jak staw biodrowy, czy barkowy, oraz przewlekłe zanikowe zapalenia skóry kończyn, obejmujące miejsca, w których doszło do ukąszenia. Szczególna postacią choroby jest neuroborelioza, która może zająć obwodowy lub ośrodkowy układ nerwowy. W efekcie chory może zmagać się ze stanami zapalnymi poszczególnych nerwów, a także problemami z pamięcią i uszkodzeniami mózgu.

Jak rozpoznać, że to borelioza?

Borelioza daje szereg różnych objawów, które mogą być mylone z innymi schorzeniami, dlatego jest ona wyjątkowo trudna do zdiagnozowania. Wystąpienie na ciele rumienia wędrującego jest wprawdzie jasnym sygnałem do rozpoczęcia antybiotykoterapii i to bez konieczności wykonywania badań serologicznych, jednak, jak wcześniej wspomniano, rumień nie występuje u wszystkich zarażonych. Diagnostyka boreliozy obejmuje ściśle określone kryteria kliniczne, dwuetapową diagnostykę serologiczną, a także wywiad medyczny. 

Zebranie informacji na temat możliwych ukąszeń przez kleszcze, występującego rumienia, czy przebywania w rejonie endemicznym to istotne dane, które mogą usprawnić proces diagnostyczny. Po ich zebraniu lekarz może skierować pacjenta na testy serologiczne w celu wykrycia odpowiednich przeciwciał – IgM oraz IgG. Produkcja tych pierwszych rozpoczyna się około 3-4 tygodnie po ukąszeniu, osiągając wartość szczytową po 6. - 8. tygodniach. Przeciwciała IgG produkowane są między 4. a 6. tygodniem od ukąszenia, osiągając wartość maksymalną między 4. a 6. miesiącem.

Podstawowym i najczęściej wykonywanym badaniem jest test serologiczny ELISA. Jego dodani lub wątpliwy wynik potwierdza się badaniem metodą Western-Blot. Jeżeli wynik badania ELISA jest ujemny, nie wykonuje się już dalszych testów potwierdzających, ponieważ ich zadaniem jest wykrycie fałszywie dodatnich wyników testu ELISA lub ich ostateczne potwierdzenie. Wynik badania Western-Blot ujemny, nawet przy wysokich przeciwciałach, wyklucza boreliozę.

Metody leczenia boreliozy

Krętki z rodzaju Borrelia to bakterie, zatem wywołaną przez nie boreliozą leczy się antybiotykami. Im wcześniej podjęte zostanie leczenie, tym większe są szanse na wyleczenie. O rodzaju antybiotyku oraz długości antybiotykoterapii decyduje lekarz na podstawie fazy choroby oraz stopnia jej rozprzestrzenienia się w organizmie. Leczenie antybiotykami nie trwa dłużej niż 30 dni.

Na bardzo wczesnych etapach choroby zwykle podaje się chorym amoksycykliny lub doksycykliny. Jeżeli chory nie toleruje tych antybiotyków, konieczne jest wdrożenie terapii alternatywnej z użyciem cefuroksymu. W trzeciej fazie choroby dorosłych pacjentów leczy się ceftriaksonem lub penicylina krystaliczną. 

Czy można uchronić się przed zakażeniem?

Do tej pory nie powstała szczepionka, która dawałaby ochronę przed boreliozą. Jedyną metodą ochrony są próby zapobiegania ukąszeniom przez kleszcze. Należy unikać terenów, gdzie występują kleszcze oraz stosować się do podstawowych zasad bezpieczeństwa w trakcie spacerów np. do lasu. Wskazane jest noszenie jasnych ubrań, które osłonią naszą skórę oraz stosowanie środków odstraszających kleszcze. Wysoką skuteczność wykazują preparaty na bazie DEET (N,N-dietylo-3-metylbenzamid).

Co zrobić, gdy ukąsi nas kleszcz?

Jeżeli już doszło do ukąszenia przez kleszcza, należy zachować spokój i podjąć odpowiednie działania. Kleszcza trzeba jak najszybciej usunąć za pomocą pęsety lub specjalnego narzędzia do usuwania kleszczy. Chwyta się go w miejscu najbliżej skóry, a następnie podciąga w górę prostopadle do skóry – ruch ten powinien być zdecydowany. Pod żadnym pozorem nie należy kleszcza oblewać alkoholem lub smarować tłuszczem! Po usunięciu miejsce ukąszenia trzeba zdezynfekować i umyć. Usuniętego kleszcze należy od razu zabić poprzez zmiażdżenie lub spalenie.

Jeżeli mamy problem z samodzielnym usunięciem kleszcza, najlepiej zgłosić się do lekarza rodzinnego. Po usunięciu intruza pamiętajmy o kilkutygodniowej obserwacji miejsca ukąszenia.