Kiedy mówimy o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to proces zapalny będący konsekwencją przedostania się drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) - może zostać wywołany przez wirusy, rzadziej bakterie, grzyby i pasożyty. Główną przyczyną zakażenia wirusowego ZOMR w Polsce są enterowirusy oraz wirusy kleszczowego zapalenia mózgu, a ZOMR bakteryjnego - pneumokoki i meningokoki (dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Stan zapalny obecny w przebiegu choroby obejmuje opony pajęczą i miękką oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Nieleczony szerzy się na tkankę nerwową mózgu, przybierając cięższą postać zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Źródłem zakażenia chorobotwórczymi bakteriami i wirusami są chorzy lub zdrowi nosiciele, którzy rozsiewają je drogą kropelkową (bakterie) lub drogą kropelkową i fekalno-oralną (wirusy). Do samego zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi najczęściej drogą krwi. Infekcje te, choć nie należą do popularnych w naszym kraju, są bardzo groźne dla zdrowia - mogą doprowadzić do uszkodzenia i zaburzenia rozwoju mózgu, pogorszenia lub utraty słuchu, zaburzeń widzenia, porażeń nerwów - a niejednokrotnie zagrażają też życiu! Szczególnie niebezpieczna jest infekcja wywołana przez meningokoki, w przebiegu której bardzo często dochodzi do sepsy, charakteryzującej się bardzo wysoką śmiertelnością.

Objawy wirusowego i bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Zazwyczaj wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ma łagodniejszy przebieg od zapalenia pochodzenia bakteryjnego - wyjątek stanowi zakażenie wirusem opryszczki. 

Objawy wirusowego ZOMP pojawiają się nagle i rzadko przybierają przewlekły charakter - u pacjenta obecne są objawy grypopodobne, którym towarzyszy gorączka z dwoma szczytowymi momentami w ciągu dnia, dreszcze, nudności i wymioty, bóle głowy, sztywność karku, bóle brzucha i ostre biegunki. Do typowych objawów neurologicznych należy zmęczenie i senność, zaburzenia snu oraz nadwrażliwość na światło, dźwięk i zapach. Zwykle pacjenci przechodzą chorobę stosunkowo łagodnie, objawy utrzymują się przez krótki czas, a drgawki występują rzadko - wirusowe ZOMR zwykle ustępuje już po kilku dniach leczenia. Jednak niekiedy zdarzają się przypadki, w których stan zapalny obejmuje także mózg i rdzeń kręgowy. 

Przebieg zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych pochodzenia bakteryjnego ma dużo cięższy charakter. Infekcja rozwija się błyskawicznie - nawet w przeciągu 24 godzin stan chorego może się diametralnie pogorszyć. U chorego pojawia się dużo wyższa gorączka (nawet powyżej 40°C), bóle mięśni, bóle głowy, dreszcze, sztywność karku, nudności i wymioty, senność, apatia, drgawki, utraty przytomności oraz, podobnie jak w przypadku infekcji wirusowych, nadwrażliwość na bodźce, sepsa. W przypadku ZOMR pochodzenia bakteryjnego znacznie częściej dochodzi do objęcia procesem zapalnym mózgu.

Co zrobić, kiedy podejrzewamy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

Każde zachorowanie na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest poważnym stanem zagrożenia zdrowia i życia. W przypadku podejrzenia ZOMR należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, a jeśli stan chorego jest bardzo poważny wezwać karetkę pogotowia ratunkowego lub niezwłocznie udać się na Szpitalny Oddział Ratunkowy. Każdy przypadek zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Niektóre postaci infekcji charakteryzują się wysoką zaraźliwością dlatego, aby zmniejszyć ryzyko jej szczerzenia niezbędne jest ograniczenie ilości osób, z którymi chory może się kontaktować.

Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

W terapii zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wykorzystuje się leczenie przyczynowe i objawowe. Postać wirusową ZOMR leczy się za pomocą acyklowiru podawanego drogą dożylną. Jest to lek przeciwwirusowy hamujący namnażanie wirusów opryszczki (HSV) oraz ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Niestety w przypadku zakażeń wywołanych innymi wirusami nie dysponujemy żadnymi skutecznymi lekami.

Przyczynowe leczenie bakteryjnego ZOMR prowadzi się za pomocą odpowiedniej, dożylnej antybiotykoterapii. Do najczęściej stosowanych antybiotyków należą cefalosporyny  III generacji, wankomycyna i meropenem.

Z kolei leczenie objawowe opiera się na przywróceniu i utrzymaniu odpowiedniej gospodarki wodno-elektrolitowej poprzez dożylną podaż płynów oraz na profilaktyce drgawek. Hospitalizowani pacjenci otrzymują leki zmniejszające obrzęki i stan zapalny, leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Istotne znaczenie ma również odpowiednie odżywienie pacjenta.

Powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

W większości przypadków wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych przebiega szybko, łagodnie i bez trwałych ubytków na zdrowiu, a ewentualne powikłania ograniczają się do wystąpienia drgawek, stanu padaczkowego i obrzęku mózgu.

Dużo większe ryzyko ich wystąpienia zachodzi w przypadku zapalenia pochodzenia bakteryjnego lub grzybiczego. Najgroźniejszymi powikłaniami są stan padaczkowy i padaczka, obrzęk mózgu, wodogłowie, SIADH, niedowład i porażenie spastyczne, upośledzenie funkcji poznawczych, zaburzenia mowy, niepełnosprawność intelektualna, upośledzenie słuchu, które może prowadzić do głuchoty.

Jak uniknąć zachorowania?

Bakteryjnemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych oraz niektórym postaciom wirusowym można zapobiegać za pomocą szczepień ochronnych. Mają one bardzo duże znaczenie zwłaszcza w ochronie przed bakteryjnym ZOMR - skuteczność ochrony przed zachorowaniem szacuje się na poziomie 90%. W aktualnym Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciwko meningokokom są określone jako tzw. szczepienia zalecane - szczególnie w grupach, u których łatwo o zarażenie meningokokami - u dzieci uczęszczających do żłobka i przedszkola, młodzieży, osób z niedoborami odporności, osób podróżujących na tereny o zwiększonym ryzyku zakażenia.

Kolejnym niezwykle ważnym elementem profilaktyki zachorowania jest przestrzeganie zasad higieny - zwłaszcza przez osoby opiekujące się chorymi na ZOMR - koniecznie powinny one zakładać maseczki ochronne na twarz, używać jednorazowych rękawiczek, a po każdym kontakcie z chorym myć ręce.