Czerniak – co to takiego?

Czerniak złośliwy (łac. melanoma malignum), lub po prostu czerniak, to złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych oraz błon naczyniowych oka. Wywodzi się z komórek barwnikowych (melanocytów), które obecne są w całym organizmie, w tym tkankach skóry i błon śluzowych, drogach oddechowych, oponach mózgowych, uchu wewnętrznym i tkankach układu moczowego. Melanocyty odpowiedzialne są za syntezę i magazynowanie melanin – pigmentów, od których zależny jest kolor skóry, włosów i barwa tęczówek. Ponadto melaniny w skórze chronią jej głębsze warstwy przed szkodliwym promieniowaniem  ultrafioletowym.

Zazwyczaj czerniak rozwija się na niezmienionej powierzchni skóry, ale może też powstać na podłożu istniejących wcześniej znamion. U 1. na 10. chorych nowotwór może rozwinąć się na innych narządach niż skóra.

Częstość występowania czerniaka

W Polsce czerniak stanowi 5-7% nowotworów skóry w Polsce i 1% wszystkich nowotworów złośliwych. Polska należy do krajów o niskiej częstości zachorowania na czerniaka, choć obserwuje się systematyczny wzrost zapadalności na tę chorobę, szczególnie w młodszych grupach wiekowych. Szczyt zachorowań przypada na 7. i 8. dekadę życia.

Umów wizytę u dermatologa

Co zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka?

Zdaniem dermatologów głównym czynnikiem rozwoju czerniaka jest wystawianie skóry na działanie promieniowania ultrafioletowego (UV), zwłaszcza UVB, pochodzącego z promieniowania słonecznego oraz sztucznych źródeł (np. solarium). Największym zagrożeniem są intensywne i krótkie ekspozycje na światło słoneczne oraz oparzenia słoneczne, zwłaszcza te do 15. roku życia. Na zachorowanie bardziej narażone są osoby z licznymi znamionami barwnikowymi, szczególnie atypowymi i sporych rozmiarów. 

Specjaliści wskazują także na pewne uwarunkowania genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania – fenotyp skóry oraz przypadki czerniaka w rodzinie. Osoby o jasnej karnacji (oraz niebieskich oczach, włosach blond lub rudych) łatwiej ulegają poparzeniom słonecznym, a z każdym takim incydentem ryzyko zachorowania wzrasta.

Jak rozpoznać, czy to czerniak?

Osoby o większej liczbie znamion skórnych powinny wykonywać samobadanie skóry, aby kontrolować ich liczbę, rozmieszczenie i ewentualne anomalie. Wykonując takie przeglądy regularnie raczej nic nie powinno umknąć naszej uwadze, zwłaszcza nietypowe zmiany skórne. Czerniak z wyglądu nie przypomina typowego pieprzyka - jest płaski i niesymetryczny, jego granice są nieregularne i poszarpane, wyraźnie oddzielają się od zdrowej skóry. Zmiana ta ma zauważalnie nierównomierne zabarwienie, od odcieni beżu i brązu po czerwień i głęboką czerń. Z początku może mieć zaledwie kilka milimetrów, jednak z czasem będzie się rozrastał, także pod powierzchnią skóry, ulegając zgrubieniu. Na skórze mogą pojawić się owrzodzenia i krwawienia, czemu towarzyszy uciążliwe pieczenie i swędzenie skóry.

W diagnostyce czerniaka dermatolodzy wykorzystują tzw. algorytm ABCDE, który powstał dzięki pracy Amerykańskiego Towarzystwa Nowotworowego. Warto go wykorzystać podczas samokontroli, by w razie czego móc szybko zareagować.

• A (ang. asymmetry) - asymetria - czerniak jest asymetryczny w każdej osi;
• B (ang. borders) - brzegi - brzegi czerniaka są postrzępione, karbowane lub łuskowate;
• C (ang. color) - kolor - barwa czerniaka jest nierównomierna;
• D (ang. diameter) - średnica - rozmiar czerniaka przekracza 6 mm;
• E (ang. elevation) - uniesienie - czerniak uwypukla się ponad otaczającą go skórę.

Czerniak – kiedy iść do dermatologa?

Jeżeli zauważyliśmy na ciele niepokojącą zmianę, należy omówić ten problem z lekarzem rodzinnym, który oceni, czy skierować nas do dermatologa. W gabinecie dermatologicznym sprawdzane będą wszystkie zmiany na powierzchni skóry, co wymaga odsłonięcia całego ciała, także okolic intymnych. To bardzo istotne, ponieważ czerniak może się rozwinąć w bardzo nietypowych miejscach. Do badania wykorzystuje się dermatoskop, który posiada wbudowane oświetlenie oraz szkło powiększające. 

Po zakończonym badaniu dermatolog poinformuje nas, które znamiona należy obserwować. W niektórych przypadkach konieczne jest profilaktyczne usunięcie zmian. Jeżeli dermatolog podejrzewa czerniaka, pacjent zostaje skierowany do ośrodka onkologicznego, gdzie wykonuje się biopsję zmiany skórnej oraz dalsze badania diagnostyczne, w tym badania fluorescencyjne znamion, aby dokładniej zlokalizować nowotwór na powierzchni skóry. Zaleca się także wykonanie badania biochemicznego z oceną stężenia dehydrogenazy mleczanowej w surowicy oraz morfologię z rozmazem. Ponadto wykonuje się badania molekularne celem wykrycia ewentualnej mutacji w genie BARF.

Metody leczenia czerniaka

Powodzenie terapii czerniaka zależne jest od stopnia zaawansowania choroby. Czerniak we wczesnym stadium jest stosunkowo łatwy w leczeniu, a szybkie rozpoczęcie terapii daje szanse na całkowite wyleczenie choroby. Podstawą leczenia jest zabieg chirurgiczny, w trakcie którego usuwa się bliznę po wcześniej wykonanej biopsji zmiany, a także dwucentrymetrowy margines zdrowej skóry. Zmiany wnikające w głąb skóry (ponad 1 mm) wymagają wykonania biopsji sąsiadujących węzłów chłonnych. Jeżeli obecne są w nich komórki nowotworowe, wykonuje się limfadenektomię, czyli całkowite usunięcie węzłów chłonnych.

Niska świadomość wśród pacjentów oraz brak profilaktyki sprawiają, że chorzy na czerniaka często do dermatologa trafiają zbyt późno, gdy dochodzi do rozsiewu zmian przerzutowych. Na tym etapie w leczeniu wykorzystuje się radio- i chemioterapię, a także leczenie celowane, jednak rokowania nie są dobre - w Polsce około 30% chorych na czerniaka złośliwego umiera.

Profilaktyka nowotworów skóry

Znając powyższe fakty nie można zaprzeczyć, że profilaktyka nowotworów skóry jest niezwykle ważna i może uratować życie. Największym zagrożeniem jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, dlatego należy zrezygnować z wizyt w solarium oraz unikać wychodzenia na słońce, szczególnie w godzinach od 11 do 16. Jeżeli wiemy, że danego dnia będziemy przebywać na słońcu, należy się do tego odpowiednio przygotować. Ważne jest stosowanie kremów ochronnych z wysokimi filtrami UVA i UVB, które chronią przed szkodliwym promieniowaniem. Na głowie zawsze powinniśmy mieć czapkę lub kapelusz, a na nosie okulary przeciwsłoneczne z filtrem. 

Rodzice małych dzieci oraz nastolatków muszą szczególnie zadbać o ich bezpieczeństwo. Wielokrotne poparzenia skórne w młodym wieku znacząco zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka, dlatego warto być konsekwentnym. Maluchy nie powinny przebywać w ostrym słońcu, zawsze powinny mieć na głowie czapkę oraz być posmarowane hojną porcją kremu ochronnego. Pamiętajmy, że po kąpielach w morzu lub basenie należy ponownie nałożyć krem z filtrem.

Ważna jest także samokontrola znamion. Jeżeli regularnie sprawdzamy stan naszej skóry, łatwiej nam będzie zauważyć nowe znamiona. Wszelkie wątpliwości należy jak najszybciej omówić z dermatologiem. Wizytę u tego specjalisty można zarezerwować on-line na LekarzeBezKolejki.pl.