Meningokoki – groźne bakterie

Meningokoki to potoczna nazwa dla chorobotwórczych bakterii z gatunku Neisseria meningitidis, czyli dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Bakterie te wywołują inwazyjną chorobę meningokokową (IChM), która w wielu przypadkach przebiega jako sepsa meningokokowa lub meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wyróżnia się 12 grup serologicznych, jednak najbardziej niebezpieczne dla człowieka są serogrupy: B, C, Y, W-135. Przypadki zachorowań zdarzają się rzadko, jednak to nie powinno usypiać naszej czujności. Zakażenie przebiega błyskawicznie i w bardzo krótkim czasie może doprowadzić do zgonu. Chorują wszystkie grupy wiekowe, jednak statystyki wyraźnie pokazują, że najbardziej narażone są małe dzieci do 5. roku życia oraz w mniejszym stopniu osoby młode między 15. a 19. rokiem życia.

W Polsce w 2018 roku większość zachorowań na IChM spowodowało zakażenie meningokokami grupy B (65,5%) i jest to tendencja utrzymująca się od wielu lat. Ta serogrupa jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci, które chorują wielokrotnie częściej niż pozostałe, starsze grupy wiekowe. Stosunkowo często dochodzi do zakażenia meningokokapi grupy C (20,7%). Rzadziej przyczyną choroby jest zakażenie bakteriami serogrupy W-135 (9,8%) i Y (1,7%). Każdego roku odnotowuje się od 150 do 300 przypadków zachorowań na IChM.

Jak dochodzi do zarażenia meningokokami?

W przypadku meningokoków źródłem zakażenia jest człowiek - chory lub bezobjawowy nosiciel. U zdrowych osób (czyli nosicieli) bakterie te nie dają żadnych objawów i dolegliwości. Meningokoki kolonizują jamę nosową i gardło, przenoszą się drogą kropelkową (np. podczas kichania lub kaszlu) lub podczas bezpośredniego kontaktu. Okres wylęgania choroby przeciętnie wynosi od 3-4 dni.

Małe dzieci chorują najczęściej, ponieważ ich układ immunologiczny nie jest jeszcze dostatecznie wykształcony i nie daje odpowiedniej ochrony przed patogenami. Innymi słowy - organizm dziecka nie potrafi się samodzielnie bronić przed bakteriami. Wzrost zachorowań w grupie nastolatków i młodych dorosłych związany jest ze zmianami hormonalnymi i okresem dojrzewania, co wpływa na obniżenie odporności. Nie bez znaczenia są także częstsze kontakty z większą grupą rówieśniczą.

Meningokoki – objawy zakażenia

Rozpoznanie zakażenia meningokokowego jest niezwykle trudne, ponieważ wczesne objawy przypominają zwyczajną infekcję i są bagatelizowane przez pacjentów. To opóźnia postawienie prawidłowej diagnozy, a choroba rozwija się bardzo szybko, siejąc spustoszenie w organizmie. Od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów przeważnie mija od 3 do 4 dni, w początkowej fazie manifestuje się:

• podwyższoną temperaturą ciała,
• pogorszeniem apetytu,
• ogólnym osłabieniem i rozbiciem,
• bólami mięśni i stawów,
• sennością,
• objawami infekcji górnych dróg oddechowych.

Niestety choroba postępuje błyskawicznie i w ciągu kilku godzin objawy ulegają widocznemu zaostrzeniu. Pojawiają się trudności w oddychaniu, wymioty i biegunka, sztywność karku, obniżone napięcie mięśniowe, aż po zaburzenia świadomości i utratę przytomności. Symptomy te mogą wystąpić w różnej kolejności, część może nie wystąpić wcale. Charakterystycznym objawem zakażenia meningokokowego jest wysypka wybroczynowa, która występuje u części chorych. W warunkach domowych można przeprowadzić tzw. „test szklanki”, pomocny w diagnozowaniu źródła wysypki. Jeżeli po lekkim dociśnięciu szklanki do skóry plamki nie zbledną, świadczy to o zakażeniu meningokokowym.

Różne postaci zakażeń meningokokowych

Zakażenie meningokokami ma bardzo szybki przebieg i przeważnie przybiera postać meningokokowego zapalenia opon mózgowych (bakterie prowadzą do rozwoju stanu zapalnego opon mózgowo-rdzeniowych) lub sepsy meningokokowej, zwanej też posocznicą meningokokową. Do tej ostatniej dochodzi, gdy bakterie przedostaną się do układu krwionośnego i rozprzestrzenią się w całym organizmie. Do rzadkich powikłań zakażenia meningokokowego zalicza się: zapalenie płuc, zapalenie szpiku kostnego, zapalenie wsierdzia i osierdzia oraz zakażenie układu moczowo-płciowego.

Zarówno sepsa meningokokowa, jak i meningokokowe zapalenie opon mózgowych obarczone są wysokim ryzykiem zgonu. Zgodnie z najnowszymi danymi KOROUN, w 2018 roku ogólny współczynnik śmiertelności wyniósł 17,9%. U seniorów (powyżej 65. roku życia) wyniósł aż 28,5%, a u dzieci do 1. roku życia 15,8%¹.

Jak leczy się zakażenie meningokokowe?

W leczeniu inwazyjnej choroby meningokokowej istotny jest czas. Im szybciej lekarz postawi diagnozę, tym większe są szanse na całkowite wyleczenie. Nie jest to jednak proste z uwagi na niespecyficzne objawy w początkowej fazie choroby. Rodzice powinni uważnie obserwować swoje dzieci, a w razie zauważenia niepokojących objawów niezwłocznie udać się do najbliższego oddziału pogotowia ratunkowego.

Na miejscu przeprowadzana jest szczegółowa diagnostyka laboratoryjna. Choremu pobiera się krew oraz płyn mózgowo-rdzeniowy, także w celu wykonania posiewów, aby wykryć przyczynę choroby. W tym samym czasie zabezpiecza się podstawowe funkcje życiowe pacjenta. Nim wykryty zostanie konkretny patogen, choremu podaje się wysokie dawki antybiotyków (przeważnie penicylinę lub antybiotyki z grupy cefalosporyn III generacji), a po uzyskaniu wyników badania mikrobiologicznego wraża się terapię celowaną.

Szczepienia przeciwko meningokokom

Jednym z rekomendowanych przez lekarzy sposobów zapobiegania zachorowaniom na IChM są szczepienia ochronne. W Polsce dostępnych jest kilka rodzajów szczepionek:

• szczepionki białkowe - przeciwko meningokokom serogrupy B;
• szczepionki polisacharydowe – przeciwko meningokokom serogrupy A i C lub A, C, W-135 i Y;
• szczepionki skoniugowane – preparatu najnowszej generacji przeciw meningokokom serogrupy C oraz A, C, W-135 i Y.

Pediatrzy szczególnie zalecają wykonanie szczepień u niemowląt i małych dzieci, zwłaszcza tych chodzących do żłobka lub przedszkola, ponieważ przebywanie w większej grupie sprzyja częstszym zachorowaniom. Ponadto szczepionka na meningokoki rekomendowana jest młodzieży szkolnej i studentom, osobom pracującym w dużych skupiskach ludzi (np. szkoły, żłobki), personelowi medycznemu i osobom z zaburzeniami układu odpornościowego. Należy jednak pamiętać, że szczepienia ochronne nie zwalniają w profilaktyki. Istnieje dwanaście grup serologicznych meningogoków, a szczepionki dają ochronę przed zaledwie pięcioma z nich.

Innym sposobem zapobiegania zakażeniu jest chemioprofilaktyka, czyli podanie określonej dawki antybiotyku. Wykonanie takiej procedury zaleca się osobom, które miały bliższy kontakt z osobami choroby w ciągu 7-14 dni przed wystąpieniem objawów choroby. 
 
_{1. KOROUN, "Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) w Polsce w 2018 roku", http://koroun.edu.pl/wp-content/uploads/2019/05/ICHM2018.pdf}