Tężec – na czym polega ta choroba?

Tężec jest ostrą chorobą układu nerwowego wywołaną zakażeniem laseczką tężca (łac. Clostridium tetani). Bakteria ta w warunkach beztlenowych namnaża się, wytwarzając groźną toksynę tężcową (neurotoksynę), która blokuje zakończenia nerwowe. 

Laseczki tężca naturalnie występują w glebie, wodzie, kurzu, a także przewodzie pokarmowym zwierząt. Do organizmu mogą dostać się przez otarcia naskórka lub niewielkie skaleczenia. Jeżeli zostaną one zanieczyszczone ziemią, brudem lub odchodami zwierzęcymi (np. kota lub psa), może dojść do zakażenia. Ryzyko zakażenia jest większe w przypadku rozległych uszkodzeń – ran tłuczonych, kłutych, miażdżonych, odmrożeń. Choć tężec jest chorobą zakaźną, nie jest zaraźliwy, więc nie stanowi zagrożenia dla osób z otoczenia chorego.

Tężec na terenie krajów rozwiniętych występuje rzadko. W Polsce roczna liczba zachorowań wynosi od kilku do kilkunastu przypadków. Na świecie tężec rozpowszechniony jest w krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej, szczególnie wśród noworodków. 

Komu grozi zakażenie laseczką tężca?

Przy zachowaniu podstawowych zasad higieny ryzyko zachorowania na tężec jest niskie, ale nadal możliwe. W grupie ryzyka są seniorzy, szczególnie osoby, które nigdy nie poddały się szczepieniu przeciwko tężcowi. Zagrożeni są także pacjenci z ranami chirurgicznymi lub z oparzeniami, które stanowią idealne środowisko dla laseczek tężca. 

Do zakażenia może dojść również u kobiet po porodzie, ponieważ bakterie mogą dostać się do organizmu przez drogi rodne. U nowonarodzonych dzieci drogą zakażenia jest kikut pępowinowy.

Jak objawia się tężec?

Okres inkubacji choroby może wynosić od trzech dni do blisko trzech tygodni (średnio od ośmiu do dziesięciu dni). Krótko po zakażeniu mogą wystąpić objawy zwiastujące w postaci pogorszonego samopoczucia, zwiększonego napięcia mięśni, bólu głowy oraz bólu w okolicy rany.

Od wieku osoby zakażone zależy, jaką postać przybierze tężec. Najczęściej występującą i jednocześnie najcięższą postacią jest tężec uogólniony. Najpierw następuje wzmożone napięcie mięśni szczękowych, co prowadzi do szczękościsku utrudniającego połykanie. Napięcie to wkrótce zaczyna obejmować inne partie mięśni, od karku i klatki piersiowej, po tułów i kończyny. Okresowo występują napady wzmożonego napięcia, które obejmują wiele grup mięśniowych. Charakterystyczne w przebiegu tężca jest opistotonus, czyli łukowate wyprężenie ciała w stronę grzbietową któremu towarzyszy przeprost nóg i zdjęcie rąk oraz sardoniczny uśmiech. Napadowe prężenia są dla osoby chorej niezwykle bolesne i mogą zaburzać ciśnienie tętnicze krwi oraz krążenie obwodowe, a także prowadzić do poważnych problemów z oddychaniem.

Znacznie rzadziej występuje miejscowa postać tężca, która objawia się napięciem mięśni i prężeniami występującymi na obszarach ciała sąsiadujących z miejscem zakażenia. Inną postacią jest tężec czaszkowy, w którym dochodzi do zajęcia nerwów czaszkowych po uszkodzeniu skóry głowy.

Niezwykle groźny jest tężec noworodkowy, który występuje przede wszystkim w krajach rozwijających się. Śmiertelność tej postaci tężca sięga 90% przypadków.

Jak wygląda leczenie tężca?

Terapia tężca odbywa się w warunkach szpitalnych. Diagnozę ustala się na podstawie wywiadu medycznego (m.in. informacji o możliwym zanieczyszczeniu rany, braku szczepienia) oraz charakterystycznych objawów. Choremu podaje się antytoksynę, która neutralizuje toksynę tężcową, leki przeciwbólowe i środki mające na celu ochronę układu nerwowego. W razie potrzeby wprowadza się pomocniczo antybiotykoterapię. Rana, przez którą doszło do zakażenia, powinna zostać dokładnie oczyszczona, a martwe tkanki usunięte.

Szczepienie przeciwko tężcowi

Tężec jest niezwykle groźną chorobą. Ze względu na powszechność występowania zarodników tężca w środowisku, każdy powinien być zaszczepiony przeciwko tym bakteriom. W Polsce szczepionka ta jest stosowana powszechnie od 1961 roku.

Szczepienie przeciwko tężcowi jest ujęte w kalendarzu szczepień obowiązkowych i jest obowiązkowe dla dzieci i młodzieży do 19. roku życia. Szczepionka zawiera nieaktywną toksynę tężcową i podawana jest w trzech formach:

• szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi,
• szczepionki przeciw błonicy i krztuścowi, gdy istnieje przeciwwskazanie do szczepienia przeciwko krztuścowi,
• szczepionki monowalentnej przeciwko tężcowi.

Szczegóły dotyczące szczepienia przeciwko tężcowi warto omówić z pediatrą, który objaśni schemat podawania szczepionki i zapozna rodziców z możliwymi odczynami poszczepiennymi. Należy pamiętać, że odporność przeciw tężcowi wraz z upływem czasu zmniejsza się, dlatego co 10 lat należy podawać dawki przypominające. Osoby, które nigdy nie były szczepione (np. seniorzy), powinny skonsultować się z lekarzem rodzinnym i niezwłocznie przeprowadzić szczepienie podstawowe.Zaleca się również, by regularnym szczepieniom poddawane były osoby z grupy ryzyka, czyli: pracownicy zatrudnieni w sektorze rolniczym, osoby pracujące przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości.

W przypadku zranienia standardową procedurą medyczną jest tzw. profilaktyka poekspozycyjna. Pacjentowi podaje się wówczas surowicę przeciwtężcową lub swoistą immunoglobulinę ludzką. 

Autor