Alkoholowy zespół płodowy – czym jest?

Alkoholowy zespół płodowy (ang. fetal alcohol syndrome, FAS) to zespół objawów występujących u dzieci matek, które piły alkohol w czasie ciąży. Termin ten w 1973 roku utworzyło dwóch dysmorfologów – dr Kenneth Lyons Jones i David Weyhe Smith. Jest to zaburzenie, któremu można zapobiec w prosty sposób – rezygnując ze spożywania alkoholu w ciąży.

Choć eksperci konsekwentnie informują o tym, że nawet najmniejsza ilość alkoholu etylowego jest niebezpieczna dla płodu, w społeczeństwie nadal pokutują szkodliwe mity. Ciągle zbyt wiele osób uważa, że lampka wina od czasu do czasu lub małe piwo nie stanowią zagrożenia. Co gorsza, niektórzy wychodzą z założenia, że niewielka ilość alkoholu może działać pozytywnie na matkę i rozwijające się dziecko. W Polsce FAS stwierdza się u około 4 dzieci na 1000 urodzeń.  Należy zatem jasno podkreślić, że każda ilość alkoholu jest szkodliwa i może nieść fatalne skutki dla zdrowia płodu. Picie alkoholu w ciąży grozi wystąpieniem płodowego zespołu alkoholowego oraz licznych wad wrodzonych u dziecka.

Wpływ alkoholu na ciążę

Alkohol jest najbardziej rozpowszechnioną używką, a przez to szeroko dostępną. Należy jednak wiedzieć, że spożywanie alkoholu w ciąży jest szczególnie niebezpieczne, nie tyle dla przyszłej mamy, ale przede wszystkim dla rozwijającego się płodu. Łożysko, które łączy płód z matką, nie stanowi wystarczającej bariery dla alkoholu i bez przeszkód dociera do rozwijającego się dziecka, które nie jest w stanie sprawnie metabolizować alkoholu z powodu niedojrzałości enzymatycznej wątroby.

Spożywanie alkoholu w pierwszym trymestrze ciąży może doprowadzić do wystąpienia dysfunkcji układu nerwowego, licznych wad rozwojowych (np. deformacje twarzoczaszki, wady serca, uszkodzenie wątroby), a nawet samoistnego poronienia. W drugim trymestrze sięganie po alkohol może spowodować uszkodzenia układu nerwowego oraz pogłębić zmiany dysmorficzne, ponadto nadal istnieje wysokie ryzyko poronienia. Picie alkoholu w trzecim trymestrze będzie nasilać wcześniejsze zmiany, a także powodować zaburzenia w rozwoju narządów wzroku i słuchu oraz mózgu. Na tym etapie dojść może do przedwczesnego porodu.

Największe ryzyko wystąpienia zaburzeń u dziecka występuje w przypadkach umiarkowanego spożywania alkoholu przez okres całej ciąży, a także przy epizodycznym upijaniu się.

Jak objawia się zespół FAS?

Alkoholowy zespół płodowy należy rozumieć jako szereg zaburzeń fizycznych i umysłowych zaburzeń o charakterze wrodzonym, spowodowany spożywaniem alkoholu. Pełnoobjawowy FAS obejmuje 4 kryteria diagnostyczne:

• wyróżniające się rysy twarzy w postaci płaskiej twarzoczaszki, małych oczodołów i opadających powiek, krótkiego, zadartego nosa i braku rynienki podnosowej, wąskiej górnej wargi i małej szczęki, nisko osadzonych uszu, krótkiej szyi;
• uszkodzenia mózgu, które skutkują opóźnieniem rozwoju, zaburzeniami neurologicznymi, zaburzeniami zachowania, trudnościami w koncentracji i uczeniu się;
• spowolniony rozwój fizyczny zarówno przed, jak i po urodzeniu;
• potwierdzenie w wywiadzie medycznym spożywania przez matkę alkoholu w trakcie ciąży.

Nasilenie cech związanych z FAS zależne jest od ilości wypijanego alkoholu. Im częściej kobieta sięgała po alkohol, tym większe prawdopodobieństwo poważnych zaburzeń. Dzieci, które zostały narażone na działanie alkoholu w okresie płodowym:

• mają problemy z gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji;
• myślenie przyczynowo-skutkowe i abstrakcyjne nastręcza im trudności;
• mogą cierpieć na zaburzenia mowy oraz mieć trudności z koordynacją ruchową;
• napotykają trudności w dostosowaniu się do społecznych norm,
• radzą sobie gorzej z nauką niż ich zdrowi rówieśnicy;
• nie potrafią się skoncentrować na powierzonych zadaniach;
• nie panują nad impulsami i są nadreaktywne.

Osoby dorosłe z FAS zazwyczaj nie osiągają pełnej niezależności. Mają problemy z wytrwaniem w zdrowym związku, nie potrafią utrzymać stałej pracy, częściej popadają w nałogi.

Leczenie alkoholowego zespołu płodowego

Z początku objawy FAS mogą być niezauważalne, jednak wraz z rozwojem dziecka stają się coraz bardziej widoczne. W rozpoznaniu zaburzeń uczestniczyć powinien pediatra, neurolog dziecięcy, psycholog bądź psychiatra oraz neurologopeda. Wizytę u wybranego specjalisty można zarezerwować on-line przez serwis LekarzeBezKolejki.pl.

Podejście do każdego małego pacjenta musi być dobrane indywidualnie, w zależności od nasilenia objawów. Dzieci z FAS zazwyczaj wymagają stałej rehabilitacji ruchowej, opieki psychologicznej, a także regularnych zajęć z neurologopedą. Przy zaburzeniach wzrostu konieczna jest opieka pediatry przy wsparciu endokrynologa. Starsze dzieci często uczestniczą w terapii behawioralnej, którem celem jest nauka budowania relacji społecznych.

Szybkie postawienie diagnozy i rozpoczęcie leczenia daje dzieci lepsze możliwości rozwoju i nadzieję na samodzielne funkcjonowanie w życiu dorosłym.