Konflikt serologiczny – co to jest?

Konflikt serologiczny jest niezgodnością antygenową krwi matki i rozwijającego się w jej organizmie dziecka. Zdecydowanie najczęściej (około 95%) dochodzi do niego, gdy matka ma czynnik Rh-ujemny, a dziecko Rh-dodatni (odziedziczony po ojcu) i o takim przypadku opowiemy w tym artykule. Trzeba jednak podkreślić, że nie jest to jedyny rodzaj konfliktu krwi i każda kobieta (nie tylko Rh-ujemna) powinna na początku ciąży wykonać odpowiednie badania.

Na czym polega konflikt serologiczny?

Do konfliktu serologicznego dochodzi w momencie kontaktu krwi dziecka posiadającego antygen D (Rh+), który odziedziczyło po ojcu, z krwią matki, u której ten jest nieobecny (matka Rh-). Najczęściej ma to miejsce podczas porodu. W takiej sytuacji układ odpornościowy matki uznaje krwinki dziecka - posiadające obcy dla niej antygen - za “intruza” i wytwarza przeciwko nim swoistą broń w postaci przeciwciał. Te, gdy dostaną się do krwioobiegu dziecka atakują jego krwinki czerwone doprowadzając do ich rozpadu, czyli hemolizy. Konflikt serologiczny tak naprawdę niesie małe zagrożenie dla pierwszego dziecka - najczęściej nowo wytworzone przeciwciała nie zdążą go zaatakować - ale nie jest to niemożliwe. Zdecydowanie większe niebezpieczeństwo pojawia się przy każdej następnej ciąży, gdy krew dziecka ponownie jest Rh+. Wtedy obecne we krwi matki przeciwciała (dokładnie te, które jej organizm wyprodukował po kontakcie z krwią pierwszego dziecka) mogą przedostać się przez barierę łożyskową do krwi kolejnego dziecka atakując jego erytrocyty i doprowadzając do ich zniszczenia.

Objawy konfliktu serologicznego

Rozpad krwinek czerwonych powoduje chorobę hemolityczną, która objawia się pod postacią:

• anemii - jest najłagodniejszą postacią choroby hemolitycznej. U dziecka, na skutek nadmiernej produkcji erytrocytów, może dojść do powiększenia wątroby i śledziony;
• żółtaczki - jest wynikiem zwiększenia stężenia bilirubiny we krwi (hemoglobina zawarta w rozpadających się erytrocytach jest rozkładana na bilirubinę). Nadmiar bilirubiny jest toksyczny dla mózgu i może powodować jego uszkodzenie;
• uogólnionego obrzęku płodu - to najbardziej niebezpieczna postać choroby hemolitycznej, która powoduje zaburzenia krążenia i może skutkować obumarciem płodu.

Leczenie konfliktu serologicznego

Zdarza się, że konflikt krwi objawia się łagodnie i wprowadzenie leczenia nie jest konieczne. Jednak jeśli podczas badania zostanie wykryta u dziecka poważna niedokrwistość hemolityczna, natychmiast należy podjąć odpowiednie działania. Do metod leczenia konfliktu serologicznego należą:

• podanie dziecku erytropoetyny, która zwiększa produkcję erytrocytów;
• wewnątrzmaciczne przetaczanie krwi pozbawionej antygenu-D - konieczne co 2-4 tygodnie, aż do końca ciąży;
• podanie dziecku immunoglobulin, które poprzez związanie się z przeciwciałami i doprowadzają do ich zniszczenia.

Profilaktyka konfliktu serologicznego

Podstawowym działaniem w profilaktyce konfliktu serologicznego jest tzw. immunoprofilaktyka śródciążowa. Wdraża się ją pomiędzy 28. a 30. tygodniem ciąży, a polega ona na podaniu ciężarnej immunoglobuliny anty-D. Takie działanie, którego celem jest zapobieganie wytworzeniu przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom krwi dziecka, powinno być stosowane u każdej ciężarnej Rh-ujemnej. Jeśli u noworodka zostanie stwierdzona obecność czynnika Rh-dodatniego wprowadza się także immunoprofilaktykę pociążową i w pierwszych 72 godzinach po porodzie ponownie podaje kobiecie immunoglobulinę anty-D.

Jakie badanie warto wykonać?

Przed zajściem w ciążę lub w pierwszych jej tygodniach kobieta powinna oznaczyć grupę krwi oraz czynnik Rh, a wynik zabrać ze sobą na wizytę u ginekologa. Kobiety z czynnikiem Rh-ujemnym bez przeciwciał powinny co 2-3 miesiące powtarzać badanie w kierunku ich obecności. Jeśli istnieje niebezpieczeństwo powstania konfliktu krwi, lekarz może zlecić wykonanie badania USG, które umożliwia wykrycie choroby hemolitycznej u maluszka.

Bibliografia

1. Baczyńska-Strzecha M., Kalinka J.: Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego, Gin. Perinat. Prakt. 2018; 3, 2: 64–69
2. McBain RD., Crowther CA., Middleton P.: Anti-D administration in pregnancy for preventing Rhesus alloimmunisation, Cochrane Database Syst Rev. 2015 Sep 3;(9):CD000020
3. Bugiera M., Szymankiewicz M.: Choroba hemolityczna płodu i noworodka – profilaktyka, diagnostyka i leczenie, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia. 2012; 5. ; 2: 85–88
4. Drozdowska-Szymczak A., Czaplińska N., Borek-Dzięcioł B., Kociszewska-Najman B., Bartkowiak R., Wielgoś M.: Ciężka choroba hemolityczna noworodka w wyniku późnej i nierozpoznanej immunizacji – opis przypadku, Ginekol Pol. 2014, 85, 226-229