Izotretynoina - czym jest i jak działa?

Izotretynoina należy do tak zwanych retinoidów, czyli pochodnych witaminy A. Uważana jest za najlepszą substancję czynną w leczeniu trądziku, a swoją skuteczność zawdzięcza wpływowi na różne mechanizmy biorące udział w jego powstawaniu. 

Izotretynoina zmniejsza aktywność i wielkość gruczołów łojowych, a co za tym idzie, ich praca zostaje unormowana. Mniejsza ilość produkowanego łoju ogranicza zatykanie się porów i tworzenie zaskórników. Posiada także działanie antybakteryjne wobec Cutibacterium acnes, właściwości przeciwzapalne oraz reguluje proces rogowacenia naskórka.

Umów się do dermatologa

Izotretynoina - wskazania do stosowania

Izotretynoina od ponad 40-tu lat jest stosowana w leczeniu trądziku. Początkowo była wykorzystywana jedynie w najcięższych postaciach tej choroby, jednak obecnie jej wskazania są o wiele szersze.

Najczęściej lekarze dermatolodzy sięgają po nią w terapii:

• ciężkich i bardzo ciężkich postaci trądziku;
• ciężkich i średnio nasilonych postaci trądziku, niereagujących lub nawracających po innych terapiach;
• średnio nasilonego trądziku grudkowo-krostkowego, gdy nie dały ponad 50% poprawy 2-3 cykle antybiotykoterapii, z których każdy trwał ponad 3 miesiące;
• trądziku z tendencją do bliznowacenia;
• trądziku z nasilonym łojotokiem;
• trądziku piorunującego i piodermii twarzy;
• trądziku, który w znaczący sposób negatywnie wpływa na stan psychiczny chorego.

Preparaty z izotretynoiną są dostępne wyłącznie na receptę, a o ich zastosowaniu decyduje lekarz dermatolog.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu za pomocą portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Izotretynoina - skutki uboczne

Kuracja z wykorzystaniem izotretynoiny może wiązać się z wystąpieniem pewnych skutków ubocznych. W pierwszych miesiącach leczenia może nastąpić zaostrzenie zmian trądzikowych, dotyczy to około 6% pacjentów. Nie świadczy to o braku działania leku, a wręcz przeciwnie - zmiana mikrośrodowiska bytowania bakterii C. acnes powoduje ich nagły rozpad, co skutkuje nasileniem się stanu zapalnego w gruczołach łojowych. Zazwyczaj obniżenie dawki izotretynoiny i ewentualnie wprowadzenie antybiotyku lub glikokortykosteroidu pomaga opanować sytuację, ważne jednak jest, by nie przerywać już rozpoczętej kuracji.

Innymi objawami ubocznymi stosowania izotretynoiny mogą być:

• suchość i pękanie warg oraz kącików ust,
• prowadzące do krwawień przesuszenie błon śluzowych nosa,
• suchość skóry twarzy, jamy ustnej i oczu,
• zapalenie spojówek i brzegów powiek,
• przesuszenie skóry na dłoniach, przedramionach i ramionach,
• zapalenie skóry.

Często zgłaszanym objawem są także bóle kostno-stawowe i mięśniowe, które mogą dotyczyć aż do 50% pacjentów. Zwykle są one krótkotrwałe i mijają po zastosowaniu leków przeciwzapalnych. Zaobserwowano także przypadki pogorszenia nastroju, depresji, rozdrażnienia czy napadów lęku, lecz nie potwierdzono ich związku z równoczesnym przyjmowaniem izotretynoiny. Do rzadko pojawiających się objawów można zaliczyć bóle głowy połączone ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, bóle brzucha, biegunki i zaburzenia widzenia.

Wpływ izotretynoiny na wyniki badań laboratoryjnych

Leczenie izotretynoiną może powodować zmiany w wynikach badań laboratoryjnych. Podwyższone poziomy transaminaz AspAT i AlAT oraz fosfatazy zasadowej i bilirubiny świadczą o zaburzeniu funkcji wątroby i dotyczą 15-20% leczonych. Często pojawiają się także zaburzenia poziomu lipidów - wzrost poziomu triglicerydów oraz frakcji LDL cholesterolu i równoczesny spadek frakcji HDL. Zmiany te zwykle nie są powodem do obaw ani do przerwania terapii, a po odstawieniu leków parametry wracają do normy.

Izotretynoina a starania o dziecko

Największym ryzykiem w stosowaniu izotretynoiny jest jej bardzo duży potencjał teratogenny. Jej stosowanie w trakcie ciąży wiąże się z silnymi uszkodzeniami płodu, które dotyczą najczęściej układów krwionośnego, nerwowego i szkieletu. 

Wysoce przeciwwskazane jest zajście w ciążę w trakcie kuracji izotretynoiną oraz miesiąc po jej zakończeniu. Z tego powodu przed rozpoczęciem stosowania tej substancji, kobiety w wieku rozrodczym muszą zostać poinformowane o ryzyku i wykonać test ciążowy. Dermatolog będzie wymagać także podpisania odpowiedniego oświadczenia. W trakcie kuracji konieczne jest stosowanie antykoncepcji doustnej (najlepiej dwuskładnikowej) w połączeniu z co najmniej jedną inną metodą, np. prezerwatywą lub abstynencją seksualną. Warto zaznaczyć, że powyższe obostrzenia nie dotyczą mężczyzn - izotretynoina nie wpływa na wytwarzanie i jakość plemników.

Terapia izotretynoiną - na co uważać?

Chociaż leczenie izotretynoiną jest wysoce skuteczne, to należy pamiętać o kilku zasadach w trakcie jej stosowania.

1. Od początku leczenia należy ściśle stosować się do zaleceń lekarza i nie odstawiać leku na własną rękę, nawet jeśli nastąpi początkowe pogorszenie zmian skónych. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja z dermatologiem prowadzącym.
2. Konieczne jest wyeliminowanie ryzyka zajścia w ciążę w trakcie leczenia i przez miesiąc po jego zakończeniu.
3. Izotretynoina silnie wysusza skórę i błony śluzowe - niezbędne jest nawilżanie i natłuszczanie cery, skóry ciała oraz ust, a także śluzówki nosa oraz jamy ustnej i gardła.
4. Skóra staje się wysoce wrażliwa na promieniowanie słoneczne - warto zaopatrzyć się w produkty z wysokimi SPF oraz unikać przebywania na słońcu.
5. Zakazane jest oddawanie krwi w ramach Honorowego Krwiodawstwa.
6. Przed rozpoczęciem kuracji oraz w czasie jej trwania należy wykonywać regularnie badania krwi i kontrolować poziom lipidów oraz wskaźniki stanu wątroby.
7. Należy zwracać uwagę na pojawiające się w czasie leczenia nietypowe bóle mięśni oraz pogorszenia nastroju - długotrwałe przyjmowanie izotretynoiny może uszkadzać tkankę mięśniową oraz przyczyniać się do rozwoju depresji.
8. Zarówno przed, jak i w trakcie leczenia konieczne jest poinformowanie każdego lekarza o innych stosowanych lekach - izotretynoina wchodzi w reakcje m in. z niektórymi antybiotykami i metotreksatem.
9. Najlepiej izotretynoinę przyjmować z posiłkami bogatymi w tłuszcze.

Bibliografia:

1. Kaszuba, A., Kisiel, K., Uczniak, S. (2009). Izotretinoina doustna w leczeniu różnych odmian klinicznych trądziku pospolitego. Forum Medycyny Rodzinnej, 3, 4, s. 257–265.
2. Leczenie trądziku. Izotretynoina - szansa czy zagrożenie? Dostępne na: https://www.laroche-posay.pl/article/leczenie-tradziku-izotretynoina-szansa-czy-zagrozenie. (Dostęp: sierpień 2022).
3. Piotrowska, M. Retinoidy - co to? Jakie przynoszą efekty? Dostępne na: https://leki.pl/poradnik/retinoidy-na-tradzik-efekty/. (Dostęp: sierpień 2022).
4. Wolska, H. (2019). Nowe standardy leczenia izotretynoiną doustną. Dermatologia i kosmetologia praktyczna. Dostępne na: https://medph.pl/2019/09/18/nowe-standardy-leczenia-izotretynoina-doustna/.
5. Żelazny, I, Roszkiewicz, J. (2006). Izotretynoina w trądziku. Puls Medycyny. Dostępne na: https://pulsmedycyny.pl/izotretynoina-w-tradziku-879806.

Autor