Czym jest osteoporoza?

Osteoporoza (łac. osteoporosis) jest chorobą atakującą układ kostny. W jej przebiegu dochodzi do stopniowego zmniejszanie się gęstości tkanki kostnej, czego efektem jest osłabienie struktury kości i podwyższone ryzyko złamań. 

Najczęściej występującym typem tej choroby jest osteoporoza pierwotna, która powiązana jest z procesem starzenia się organizmu. Pierwsze zmiany pojawiają się po ukończeniu 40. roku życia. Schorzenie częściej rozwija się u kobiet, czego przyczyną jest menopauza. Niedobór estrogenów jest powodem utraty masy kostnej i patologicznego zmniejszenia gęstości tkanki kostnej. Mężczyźni również chorują na osteoporozę (choć nieporównywalnie rzadziej), nazywaną też osteoporozą wieku podeszłego. Ma to związek z zaburzeniami wchłaniania wapnia z diety, niskim poziomem witaminy D, a także spadkiem poziomu testosteronu.

Rzadziej u pacjentów diagnozuje się osteoporozę wtórną, będącą konsekwencją choroby, zaburzeń hormonalnych i przyjmowanych leków. Na zachorowanie narażone są osoby po częściowej resekcji żołądka, stosujące niektóre leki (np. kostykosteroidy, hormony tarczycy, heparyny), cierpiące na choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, zespół Cushinga), a także zmagające się z alkoholizmem lub chorobą wątroby.

Rozwojowi osteoporozy sprzyjają też czynniki, takie jak: niskie spożycie wapnia, palenie tytoniu, nadmierne spożycie sodu, szczupła budowa ciała, długotrwałe unieruchomienie. 

Objawy osteoporozy. Jak rozpoznać chorobę?

Osteoporoza przez wiele lat może przebiegać zupełnie bezobjawowo. Występujące symptomy rzadko wiązane są z chorobami kości, przez co pacjenci bagatelizują kolejne problemy, a diagnoza zostaje odsunięta w czasie.

Dominującym objawem osteoporozy są złamania kości następujące nawet przy niewielkich urazach. Bardzo często dochodzi do złamania szyjki kości udowej, które jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia, zwłaszcza u osób starszych. Do złamań osteoporotycznych zalicza się także złamania nadgarstków, kości promieniowej i ramiennej oraz złamania w obrębie kręgosłupa. W wyniku złamań kręgów dochodzi do stopniowego obniżenia wzrostu i powstania nadmiernej kifozy piersiowej (tzw. garbu starczego). Może to nastąpić przy najbardziej prozaicznych czynnościach (schylenie się, kaszel, niewielki ruch). Złamania te są powodem dotkliwego bólu i znacznego pogorszenia komfortu życia osoby chorej, a nawet niesprawności. Niestety ból kręgosłupa i zmiany zwyrodnieniowe uważane są za naturalną konsekwencję starzenia się, a przez to często się je bagatelizuje. Ponadro osoby z osteoporozą mogą odczuwać ból kości długich, pojawiający się przy ich nadmiernym obciążeniu.

Diagnostyka osteoporozy

Diagnozowaniem oraz leczeniem osteoporozy zajmuje się reumatolog - specjalista z zakresu schorzeń kości i stawów. W diagnostyce osteoporozy korzysta się z kilku badań. Tym, od którego przeważnie rozpoczyna się diagnostykę jest densytometria, czyli oznaczenie gęstości mineralnej kości (ang. bone mineral density, BDM). Bada się te miejsca, które najczęściej ulegają złamaniom, czyli szyjkę kości udowej oraz odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa. Uzyskane pomiary porównuje się z wynikami grupy kontrolnej i na postawie tego oblicza się wskaźnik T-score. Określa on, o ile obniżyła się u pacjenta gęstość mineralna kości w stosunku do zdrowych osób.

Normy wskaźnika gęstości kości (T-score) według Światowej Organizacji Zdrowia:

• Zdrowy kościec: 1,0
• Osteopenia: 1,0 - 2,5
• Osteoporoza: >2,5

Pomocniczo w procesie diagnostycznym wykonuje się badanie radiologiczne, najczęściej w przypadku podejrzenia złamania kości. Reumatolog może również zalecić wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej, o ile zachodzi taka potrzeba.

W ramach profilaktyki pacjent powinien regularnie wykonywać badania laboratoryjne - morfologię krwi, badania funkcji wątroby i nerek, stężenie parathormonu, witaminy D oraz markerów obrotu kostnego.

Jeżeli ukończyliśmy 50. rok życia i chcemy sprawdzić, czy nasz układ kostny jest w dobrej kondycji, warto wybrać się na wizytę do lekarza rodzinnego. Zleci on podstawowe badania, a w razie potrzeby skieruje nas do gabinetu specjalisty. Wizytę u tego lekarza możemy zarezerwować w serwisie LekarzeBezKolejki.pl.

Metody leczenia osteoporozy

Nadrzędnym celem w leczeniu osteoporozy jest zapobieganie złamaniom, których powikłania mogą być groźne dla zdrowia. Terapia powinna obejmować leczenie farmakologiczne, a także pewne zmiany stylu życia ze strony pacjenta.

W farmakologicznym leczeniu osteoporozy najczęściej stosuje się bifosoniany, które przeciwdziałają złamaniom zarówno w osteoporozie pomenopauzalnej, a także osteoporozie posteroidowej. Wśród innych leków osteoporotycznych należy wymienić demosumab, teryparatyd oraz raloksyfen. Rzadko u kobiet w okresie menopauzy w leczeniu osteoporozy stosuje się hormonalną terapię zastępczą (HTZ), gdyż niesie ona duże ryzyko działań niepożądanych, w tym możliwość rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego.

Dieta jako element profilaktyki osteoporozy

Sama farmakoterapia nie wystarczy, jeżeli w diecie osoby chorej na osteoporozę zabraknie podstawowych pierwiastków i witamin. Wapń jest niezwykle ważny dla kondycji układu kostnego, dlatego należy zadbać o jego odpowiednie dawki w diecie. Najlepszym jego źródłem jest mleko i jego przetwory (kefir, ser, jogurt), a także orzechy i nasiona roślin strączkowych. Udział we wchłanianiu wapnia bierze witamina D, której niedobory są częstym zjawiskiem. Trudno uzupełniać ją z diety, dlatego dobrym pomysłem jest jej suplementacja.

Aby kości były mocne, potrzeba jest również witamina K, która wpływa na wykorzystywanie wapnia przez układ kostny. Znajdziemy ją w brokułach, jarmużu, brukselce, czy szpinaku. Warto również zadbać o odpowiednią podaż magnezu i potasu. Udowodniono, że pomagają one zapobiegać utracie masy kostnej. W diecie powinny znaleźć się też produkty bogate w witaminę C (konieczną do syntezy kolagenu) oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które zwiększają gęstość mineralną kości.

Sport i eliminacja czynników ryzyka

Regularnie uprawianie sportu wpływa na naszą kondycję, sprawność oraz siłę mięśni. Rzadko jednak mówi się o tym, że aktywność fizyczna wpływa także na budowę i kondycję układu kostnego. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna stymuluje kości do produkcji macierzy kostnej, tym samym poprawiając strukturę i gęstość kośćca. Ponadto regularne ćwiczenia wzmacniają gorset mięśniowy, poprawiają koordynację i stabilizują sylwetkę, co zmniejsza ryzyko upadku.

Urazy sprzyjają złamaniom, dlatego tak ważna jest prewencja upadków. Im starsi jesteśmy, tym bardziej ryzyko takich zdarzeń rośnie. Jak możemy im zapobiegać? Osoby starsze powinny zadbać o zdrowie oczu, aby poprawić ostrość wzroku i dostrzegać przeszkody na swojej drodze. W przypadku mniej sprawnych pacjentów zasadne jest używanie kul oraz chodzików, które ułatwiają poruszanie się i chronią przed możliwym upadkiem.

Warto również pomyśleć o usunięciu wszelkich czynników środowiskowych, które mogą doprowadzić do upadku. Mieszkanie powinno być dobrze oświetlone, a śliskie podłogi powinny zastąpić płytki lub panele antypoślizgowe. Jeżeli nie ma takiej możliwości, osoba chora powinna zaopatrzyć się w dobrej jakości obuwie, stabilizujące stopę oraz bez ślizgającej się podeszwy.

Autor