Jakie są rodzaje mutyzmu?

Ze względu na etiologię, mutyzm możemy podzielić na:

• mutyzm funkcjonalny (psychogenny),
• mutyzm organiczny.

Czasami zaburzenie to wynika zarówno z czynników organicznych, jak i psychogennych. Zdarza się również, że nawet niewielka dysfunkcja organiczna może powodować głęboki stopień zaburzenia, bo w otoczeniu dziecka występują niekorzystne czynniki zewnętrzne (m.in. stres czy problemy rodzinne).

Umów się do lekarza rodzinnego

Mutyzm funkcjonalny – objawy

Ten rodzaj mutyzmu rozpoznaje się, gdy:

• dysfunkcja mózgowa jest wykluczona
• nie występują zaburzenia w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy
• występują zewnętrzne czynniki, takie jak: nieprawidłowa struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia psychiczne, długotrwały stres

Mutyzm funkcjonalny objawia się trwałą i uogólnioną niechęcią do mówienia, wskutek której dziecko mówi mało lub nie mówi nic.

Mutyzm funkcjonalny dzielimy na:

• mutyzm selektywny (wybiórczy),
• mutyzm sytuacyjny,
• mutyzm całkowity.

Mutyzm selektywny (wybiórczy)

Jest to zaburzenie lękowe. Najczęściej dziecko lub dorosły z mutyzmem wybiórczym swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub mówi niewiele w przedszkolu, szkole lub innych sytuacjach społecznych. Zaburzenie to pojawia się zwykle u dzieci między 2. a 5. rokiem życia i powinno się je diagnozować po miesiącu milczenia w danym miejscu. 

Najczęściej mutyzm wybiórczy stwierdza się u dzieci w szkole podstawowej, między 8. a 12. rokiem życia. Czasami mają one problem z normalnym funkcjonowaniem w szkole: jedzeniem lub korzystaniem z toalety. Zazwyczaj dzieci z mutyzmem wybiórczym nie mają problemów dydaktycznych, a nawet odnoszą sukcesy w dziedzinach, w których mowa nie jest wymagana. 

Z mutyzmu wybiórczego się nie wyrasta, dlatego potrzebna jest odpowiednia terapia i praca. Nie jest to znak uporu dziecka, manipulacji czy niechęci, ale wynika z jego silnego lęku. Dzieci z mutyzmem wybiórczym pragną mówić. Często mają też inne zaburzenia lękowe, intelektualnie rozwijają się właściwie, jednak jeśli nie uzyskają właściwej pomocy, mogą być narażone na fobię społeczną, izolację i depresję.

Mutyzm wybiórczy – przyczyny

Czynniki predysponujące:

• zaburzenia językowe,
• nadwrażliwość dziecka,
• mutyzm lub nieśmiałość w rodzinie,
• zaburzenia lękowe w rodzinie.

Czynniki wywołujące:

• separacja od rodziców, utrata kogoś bliskiego,
• inne negatywne doświadczenie, np. zgubienie się w sklepie,
• rozpoczęcie przedszkola lub szkoły,
• częste zmiany miejsca zamieszkania,
• niedoskonałość mowy,
• prześladowanie ze strony otoczenia.

Czynniki podtrzymujące:

• brak diagnozy i interwencji,
• negatywne wzmocnienie mutyzmu,
• pogodzenie się z mutyzmem dziecka,
• zdolność przekazywania informacji bez używania mowy,
• negatywny model komunikacji w rodzinie,
• mniejszość etniczna lub językowa,
• izolacja geograficzna.

Objawy mutyzmu selektywnego

Dzieci z mutyzmem wybiórczym:

• mają problem z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego,
• mają “kamienną twarz”, nie zdradzają żadnych emocji,
• mogą obgryzać paznokcie, ssać palce, dotykać włosów,
• mają niskie poczucie własnej wartości,
• nie lubią zmian, nie chcą być w centrum uwagi,
• trudno im powiedzieć “cześć”, “dzień dobry”, czy “dziękuję”,
• często są uważane za niekulturalne. 

Mutyzm całkowity

Zaburzenie to nazywane jest czasami mutyzmem histerycznym, i w odróżnieniu od mutyzmu selektywnego, dziecko nie mówi wcale, w żadnej sytuacji. Może wydawać tylko nieartykułowane dźwięki, krzyk lub bezgłośny szept. Dzieci z mutyzmem całkowitym mogą odpowiadać niewerbalnie poprzez kiwanie głową. Jest to najczęściej reakcja na trudne sytuacje lub zagrożenie (może być efektem szoku). Czasami trudno jest ustalić przyczynę schorzenia: może ona na przykład wynikać z jakiejś rodzinnej tajemnicy, której nikt nie chce ujawnić. Oprócz tego, że dziecko nie mówi, może pojawiać się dysfagia (trudności w przełykaniu), brak łaknienia czy animia (zredukowana mimika twarzy, ograniczone mimowolne ruchy oczu).

Mutyzm organiczny

Mutyzm organiczny to zaburzenie, które wynika z uszkodzeń w obrębie mózgu lub peryferycznych organów mowy (nieprawidłowości w budowie krtani, podniebienia). Brak lub ograniczenie mowy występuje razem z innymi objawami spowodowanymi dysfunkcją mózgu.

Terapia mutyzmu

W procesie leczenia mutyzmu najważniejsze jest postawienie właściwej diagnozy, próba znalezienia przyczyny, a następnie odpowiednio dobrana terapia. Ważne jest, by skonsultować te zaburzenia z lekarzem rodzinnym, który może zalecić wizytę u psychiatry, psychologa lub logopedy. 

Pamiętaj, że wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu za pomocą portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Terapię należy prowadzić dwutorowo: eliminować objawy, ale też niekorzystne czynniki środowiskowe. Ważne jest zbudowanie z dzieckiem nici porozumienia, wyjaśnienie, że nie musi mówić, jeśli nie jest gotowe. Obniżenie poziomu lęku jest kluczowe i wymaga współpracy dziecka, rodzica i terapeuty/koordynatora.

Autor