Wątroba - organ o wielu funkcjach

Wątroba to największy gruczoł w ludzkim ciele, jeden z elementów układu pokarmowego. Zlokalizowana jest po prawej stronie ciała, pod łukiem żebrowym. Zbudowana jest z dwóch płatów i waży od 1300-1500 g u kobiet do 1500-1700g u mężczyzn. 80% masy wątroby stanowią tzw. hepatocyty, które odpowiedzialne są wiele procesów metabolicznych.

Każdego dnia wątroba wykonuje ogrom pracy. Produkuje i wydziela żółć, która usprawnia trawienie poprzez emulgację tłuszczów. Wytwarza również glukozę i reguluje jej poziom magazynując ją w formie glikogenu lub przekształcając w tłuszcz. Jest również odpowiedzialna za produkcję białka biorącego udział w procesie krzepnięcia krwi. Dodatkowo wątroba odpowiada za termoregulację organizmu, magazynuje niektóre witaminy i minerały (A, D, K, B12 i żelazo), przekształca puryny w kwas moczowy, a także neutralizuje i usuwa z organizmu toksyny wraz ze zbędnymi produktami przemiany materii. Jest to zatem gruczoł do zadań specjalnych, który pracuje cały czas. To jednak sprawia, że wątroba narażona jest na różne uszkodzenia, w tym te wywołane naszymi niezdrowymi nawykami.

Objawy chorej wątroby

Z początku trudno dostrzec sygnały świadczące o tym, że praca wątroby jest zaburzona. Wątroba nie boli, ponieważ nie posiada unerwienia czuciowego (choć jest unerwiona przez nerw błędny i nerwy przywspółczulne). Ból może się pojawić dopiero wtedy, gdy powiększona wątroba uciska na pobliskie organy. Są jednak inne symptomy, które powinny obudzić naszą czujność. Żółte zabarwienie skóry to znak, że wątroba nie radzi sobie z metabolizowaniem toksyn. Może pojawić się świąd i nadwrażliwość na dotyk. Zmienić się może także kolor wydalanego moczu na ciemny, co wskazuje na nadprodukcję bilirubiny. Problemy z wątrobą mogę się też objawiać przez obrzęki dłoni i kostek oraz opuchliznę twarzy.

Jeżeli obserwujemy u siebie podobne objawy, należy udać się na wizytę do lekarza rodzinnego. W ramach diagnostyki zleci on wykonanie tzw. prób wątrobowych. Na wizytę można zapisać się przez serwis LekarzeBezKolejki.pl.

Czym są próby wątrobowe?

Testy czynnościowe wątroby, czyli próby wątrobowe, to badania biochemiczne krwi sprawdzające aktywność enzymów wątrobowych oraz stężenie substancji, które wątroba przekształca lub wytwarza. Jeżeli dochodzi do uszkodzenia wątroby lub jej niewłaściwej pracy, substancje te dostają się do krwi, co wykrywają wspomniane badania. Do testów czynnościowych wątroby zalicza się badanie:

• aminotransferazy asparaginianowej,
• aminotransferazy alaninowej,
• fosfatazy zasadowej,
• gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP),
• bilirubiny całkowitej (BIL).

Wskazania do wykonania prób wątrobowych

Próby wątrobowe powinno się wykonywać raz w roku w ramach profilaktyki zdrowotnej. Dotyczy to zwłaszcza tych osób, u których występują czynniki mogące sprzyjać uszkodzeniu wątroby. Lekarz rodzinny może zalecić wykonanie tych badań, jeżeli pacjent:

• jest ciągle zmęczony i osłabiony,
• odczuwa ból po prawej stronie klatki piersiowej, za łukiem żebrowym,
• traci na wadze mimo braku zmiany diety, nie ma apetytu,
• skarży się na wzdęcia, nudności, wymioty i biegunkę,
• zmaga się z bolesnymi skurczami mięśni,
• często krwawi z nosa lub dziąseł.

Wskazaniem do badania są również zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet, utrata owłosienia, powiększanie się gruczołów piersiowych u mężczyzn. Lekarze zalecają wykonanie prób wątrobowych w celu rozpoznania zatruć, różnych schorzeń atakujących wątrobę, a także chorób mięśni lub serca.

Jak przygotować się do badania?

Testy czynnościowe wątroby nie wymagają od pacjenta szczególnych przygotowań. Badanie polega na pobraniu krwi żylnej, optymalny moment to godziny między 7:00 a 10:00. Pacjent powinien być na czczo przez 13-14 godzin, co oznacza, że ostatni posiłek powinien spożyć o godzinie 18:00 poprzedniego dnia. Posiłki na dzień przed badaniem powinny być lekkostrawne, zaleca się unikać potraw tłustych, kalorycznych deserów, czekolady i kawy. Dopuszczalne jest picie wody. Zaleca się, by przed badaniem nie palić papierosów ani nie żuć gumy do żucia.

Normy i interpretacja wyników

Wyniki mieszczące się w granicach normy świadczą o tym, że wątroba pracuje prawidłowo. Niemniej dokładną ich analizę powinien przeprowadzić lekarz rodzinny. Zdarza się jednak, że normy są podwyższone lub obniżone, co może wskazywać na nieprawidłową pracę lub uszkodzenia wątroby.

Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT, AST, GOT)

• Norma dla kobiet: 5–40 U/I
• Norma dla mężczyzn: <19 U/l

Aminotransferaza alaninowa (AlAT, ALT, ALAT, GPT)

• Norma dla kobiet: <35 U/l
• Norma dla mężczyzn: <40 U/I

Przyczyną podwyższonych prób wątrobowych ALAT i AspAT mogą być stany zapalne wątroby, marskość lub stłuszczenie tego gruczołu, choroba alkoholowa wątroby, a także guzy nowotworowe. Na podstawie tych dwóch wyników wylicza się tzw. wskaźnik de Ritisa, czyli stosunek AspAT do ALAT. Gdy stosunek ten jest mniejszy od jedności, sugeruje choroby miąższu wątroby. Wskaźnik powyżej jedności może świadczyć o toksycznym uszkodzeniu wątroby, marskości wątroby, czy chorobie mięśni. Wskaźnika de Ritisa nie wylicza się, gdy wartości AspAT i ALAT mieszczą się w normie.

Fosfataza zasadowa (ALP)

• Norma: 30–120 U/l

Podwyższone miano fosfatazy alkaicznej może świadczyć o chorobach wątroby, w tym: marskości tego organu, wirusowym zapaleniu wątroby, toksycznym uszkodzeniu miąższu np. po zjedzeniu grzybów, czy hiperbilirubinemii wrodzonej. Ale poziom ALP może być podwyższony także wtedy, gdy wątroba jest całkowicie zdrowa. Może to wskazywać na inne schorzenia, m.in. osteoporozę, niewydolność nerek, nadczynność tarczycy, czy mononukleozę.

Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGPT, GGT)

• Norma dla kobiet: dla kobiet: <35 U/l
• Norma dla mężczyzn: dla mężczyzn: <40 U/l

Gamma-glutamylotranspeptydaza jest enzymem związanym z drogami żółciowymi i błonami komórkowymi wątroby. Wzrost tego wskaźnika świadczy o upośledzeniu wydzielania żółci lub stłuszczeniu wątroby.

Bilirubina całkowita (BIL)

• Norma:  0,3–1,2 mg/dl

Bilirubina jest pomarańczowoczerwonym barwnikiem żółciowym powstającym na skutek rozpadu hemu pochodzącego z hemoglobiny i niektórych białek. Podwyższona bilirubina wskazuje na żółtaczkę o różnej etiologii. Może też świadczyć o zespole Gilberta, nieprawidłowej pracy wątroby, a nawet nowotworze tego gruczołu.

Trzeba pamiętać, że normy wyników prób wątrobowych mogą się różnić w zależności od laboratorium diagnostycznego. Dlatego wskazane wyżej normy należy traktować poglądowo, a wyniki z badań skonsultować z lekarzem rodzinnym.