Alergia na nikiel — patomechanizm uczulenia

W Europie 50-60 milionów ludzi jest uczulonych na nikiel, z czego większość to kobiety. Szczególnie często są to panie, które dość wcześnie były narażone na ekspozycję niklu, np. poprzez noszenie kolczyków ze stopów zawierających w swoim składzie nikiel.

Nikiel posiada unikalne własności fizykochemiczne, dzięki którym jest zdolny do prowokowania silnej reakcji układu odpornościowego, co przyczynia się do rozwoju alergii u osób predysponowanych. Najbardziej alergizujące są sole niklu, natomiast nikiel metaliczny i tlenek niklu, który obecny jest np. w cemencie, nie uczulają. Mechanizm występowania alergii na nikiel nie jest prosty, co powoduje dość zróżnicowany obraz kliniczny tej jednostki chorobowej. Tradycyjnie przyjmowano, że uczulenie na nikiel klasyfikuje się jako alergię kontaktową, która rozwija się jako IV typ reakcji alergicznej wg podziału Gella Coombsa. Aktualnie wiadomo, że jest to zbyt uproszczone wyjaśnienie, a nikiel inicjuje reakcje alergiczne na zasadzie trzech patomechanizmów: jako hapten zewnątrzkomórkowy, wewnątrzkomórkowy lub jako superantygen. Rodzaj indukcji określa rodzaj odpowiedzi immunologicznej, co determinuje obraz kliniczny nadwrażliwości na opisywany metal.

Alergia na nikiel — objawy

Klinicznie alergia na nikiel najczęściej objawia się jako alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (Ni-ACD, ang. allergic contact dermatitis to nickel). Może także objawiać się jako alergiczne zapalenie spojówek, nieżyt nosa, astma oskrzelowa, wyprysk rozproszony czy pokrzywka, która występuje razem z objawami brzusznymi. Nietolerancja niklu może być także przyczyną odrzucania przez organizm implantów stomatologicznych lub ortopedycznych, w których skład wchodzi nikiel. 

Niektórzy badacze twierdzą, że obecność niklu w pokarmach, głównie roślinnych, może u predysponowanych osób wyzwalać lub nasilać wyprysk skórny i rozsiane kontaktowe zapalenie skóry. Co więcej, może powodować zmiany ogólnoustrojowe, występujące poza powłokami skórnymi, dotyczące układu oddechowego, pokarmowego czy nerwowego. W bardzo sporadycznych, rzadkich przypadkach, w szczególności u pacjentów narażonych zawodowo na nikiel, obserwuje się występowanie niklowego zespołu pośladków pawiana (ang. baboon syndrome).

Nikiel w pożywieniu — jakich pokarmów unikać?

Przeciętne dzienne spożycie niklu wynosi około 0,3 – 0,6 mg/dobę, a sam nikiel jest pierwiastkiem trudno absorbowanym z typowej diety. Z przewodu pokarmowego wchłania się tylko 1-10% spożytego niklu, przy czym sposób absorpcji pozostaje wciąż niejasny. Alergia na nikiel, która związana jest z pożywieniem, jest dość rzadka, jednakże warto być świadomym możliwości jej wystąpienia.

Nikiel w pożywieniu

Produktami spożywczymi o wyższej zawartości niklu, na które powinny uwagę zwracać osoby z rozpoznaną alergią na nikiel, są m.in. owies, ser topiony, ryby (np. śledź, tuńczyk, makrela oraz sardynka). W warzywach i owocach większe stężenie niklu zawarte jest w wiśniach, kukurydzy, a także ziarnach soi i sosie sojowym oraz we wszelkich warzywach i owocach konserwowych, keczupie i koncentracie pomidorowym. Nikiel zawarty jest również w kwaśnych sokach owocowych, kawie, herbacie, kakao i czerwonym winie. Jego większą zawartość stwierdza się także w margarynach, migdałach i orzeszkach ziemnych.

Alergizujący nikiel może występować w wodzie wodociągowej, jak i gruntowej, w szczególności, jeśli w okolicy znajdują się zakłady produkcyjne, czego skutkiem być też zwiększone stężenie tego metalu w okolicznych uprawach warzyw. Woda może stać się zanieczyszczona niklem poprzez gotowanie potraw w metalowych naczyniach oraz poprzez użytkowanie akcesoriów kuchennych ze względu na obecność niklu w stopach metali, z których wykonuje się wymienione naczynia. Dlatego też zaleca się używanie takich garnków czy sztućców, które nie będą zawierać niklu. 

Jak wykryć uczulenie na nikiel?

Aby wykryć alergię na nikiel pod postacią kontaktowego zapalenia skóry lekarz pierwszego kontaktu, podczas przeprowadzanego wywiadu chorobowego powinien skierować podejrzenie na reakcję alergiczną. Zwykle pacjent otrzymuje skierowanie do alergologa, celem wykonania m.in. testów płatkowych, które pozostają złotym standardem wykrywania nietolerancji na nikiel. Ważnym elementem diagnostyki alergii na nikiel, jest również wykonanie testu na pallad, który ma zbliżone właściwości immunizujące do niklu. Natomiast w przypadku układowego zespołu alergii niklowej, w wysoce specjalistycznych ośrodkach, można wykonać próbę prowokacyjną po ówczesnej analizie wszystkich za i przeciw takiej próby dla konkretnego pacjenta.

Pamiętaj, że wizytę u wybranego specjalisty z łatwością umówisz poprzez portal LekarzeBezKolejki.pl.

Jak leczy się uczulenie na nikiel?

Ważnym aspektem leczenia alergii na nikiel jest unikanie przez pacjenta możliwości narażenia na nikiel. Także zmiana diety, z której eliminuje się produkty, w których niklu jest więcej, może prowadzić do ustąpienia objawów skórnych.

Natomiast w celu łagodzenia objawów skórnych zaleca się stosowanie preparatów farmakologicznych. Zastosowanie mają miejscowe leki o właściwościach łagodzących, terapia lekami przeciwhistaminowymi oraz podawanie glikokortykosteroidów w postaci preparatów typu maści czy żele. 

Uczulenie na nikiel — podsumowanie

Z racji powszechności występowania niklu w środowisku, uczulenie na nikiel jest jedną z najczęstszych alergii kontaktowych. Nietolerancja na nikiel objawia się przede wszystkim jako wysypka, zaczerwienie i obecność pęcherzy w miejscu kontaktu z metalem. Leczenie alergii opiera się głównie na unikaniu kontaktu z tym metalem, ostrożnym spożywaniu produktów spożywczych o prawdopodobnie zwiększonej ilości niklu w składzie oraz stosowaniu maści łagodzących objawy. Warto pamiętać, że w ciężkich przypadkach lekarz może zalecić leki przeciwhistaminowe lub kortykosteroidy.

Bibliografia

1. Czarnobilska E., Obtułowicz K., Wsołek J., Piętowska J.,  Śpiewak R. (2007). Mechanizm alergii na nikiel. Przegląd lekarski. Dostępne na: https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/793461f5-889a-4bf4-8caa-d3e8b3ccacd7/content. (Dostęp: 03.2025)
2. Buczyłko K. (2017). Nie tylko alergeny: nikiel. Alergia. Dostępne na:
3. http://alergia.org.pl/wp-content/uploads/2017/08/Nie-tylko-alergeny-nikiel.pdf. (Dostęp: 03.2025)
4. Dieta w alergii na nikiel. Szpital Uniwersytecki w Krakowie. Dostępne na: https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/57-ds-21-dieta-w-alergii-na-nikiel/file. (Dostęp: 03.2025)
5. Rishor-Olney C.R., Gnugnoli D.M. (2023). Nickel Allergy. StatPearls. Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557638/. (Dostęp: 03.2025)

Autor