Liczne odmiany wirusa HPV

Wirus HPV (ang. human papilloma virus), inaczej wirus brodawczaka ludzkiego należy do grupy papillomawirusów, których istnieje przeszło 150 typów, różniących się między sobą zdolnością do wywoływania poszczególnych schorzeń, wśród których 40 jest odpowiedzialnych za zmiany skórne. Dzieli się je na wirusy o potencjale:

• niskoonkogennym, w tym HPV typu 1 i 2 (odpowiedzialne za powstawanie brodawek skórnych i kurzajek) oraz 6, 11, 42, 43, 44 (przyczyniające się do powstawania kłykcin kończystych);
• wysokoonkogennym, w tym HPV typu 16 i 18 (będące główną przyczyną raka szyjki macicy), 31, 33, 35, 40, 43, 51, 52, 53, 54, 55, 56 i 58 (związane z występowaniem chorób nowotworowych, takich jak rak sromu i pochwy, rak odbytu, rak gardła).

Umów się do lekarza rodzinnego

Jak dochodzi do zakażenia wirusem HPV?

Do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego dochodzi na drodze kontaktów skórnych np. poprzez kontakt z brodawkami występującymi na dłoniach i stopach osoby zakażonej, a także przez kontakt (również pośredni) z bezobjawowym nosicielem (np. korzystanie z tego samego prysznica, używanie tych samych ręczników). Ryzyko zakażenia wzrasta też podczas korzystania z miejsc publicznych (basen, sauna, siłownia), jeżeli nie zadbamy o używanie odpowiedniego obuwia ochronnego lub nie umyjemy rąk po skorzystaniu z publicznej toalety.

Odmiany wirusa HPV wywołujące choroby w obrębie układu płciowego rozprzestrzeniają się na drodze kontaktów seksualnych penetracyjnych i niepenetracyjnych, w tym również analnych i oralnych. Może się zdarzyć, że matka zakażona HPV zarazi dziecko w przebiegu ciąży lub porodu, jednak ryzyko takiego zakażenia jest niewielkie.

Jako główne czynniki zwiększające ryzyko zakażenia wirusem HPV wskazuje się przede wszystkim wczesny wiek inicjacji seksualnej i dużą liczbę partnerów/partnerek seksualnych, kontakty seksualne bez odpowiedniego zabezpieczenia, jak również współwystępowanie innych schorzeń przenoszonych drogą płciową i stany obniżonej odporności.

Choroby wywołane wirusem brodawczaka ludzkiego

Zakażenia wirusem HPV przeważnie przebiegają bezobjawowo i przemijają samoistnie, o ile układ odpornościowy pracuje prawidłowo. W innych wypadkach wirus po dostaniu się do organizmu może w nim przetrwać przez wiele lat, a objawy infekcji ujawnią się np. na skutek obniżonej odporności.

Brodawki (kurzajki)

Brodawki, inaczej kurzajki, to zmiany skórne pojawiające się na skórze dłoni i podeszwach stóp. Mają postać szorstkich i twardych grudek, wyraźnie oddzielonych od zdrowej skóry, o barwie skóry lub szarobrunatnej. Mogą osiągać rozmiary do kilku milimetrów, a także namnażać się i tworzyć skupiska. Zazwyczaj nie są dokuczliwe, jednak kurzajka na stopie może utrudniać chodzenie i powodować ból, podobnie jak brodawki pojawiające się pod płytką paznokci. Główną przyczyną występowania kurzajek jest zakażenie wirusem HPV 1 i HPV 2.

Brodawki tego typu często znikają samoistnie, lecz na skórze mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, a nawet lat. Można próbować usunąć je przy pomocy aptecznych preparatów zawierających kwas mlekowy, salicylowy, monochlorooctowy, a także środków do domowego wymrażania kurzajek. Jeśli te nie przynoszą efektów, należy zwrócić się po pomoc do dermatologa, który usunie brodawkę chirurgicznie, metodą krioterapii lub elektrokoagulacji. Skuteczne jest też laserowe usuwanie kurzajek.

Kłykciny kończyste

Za rozwój kłykcin kończystych (łac. condylomata acuminata), nazywanych też brodawkami wenerycznymi, odpowiadają wirusy HPV 6 i HPV 11 (rzadziej HPV 16 i 18). Przybierają one postać grudek i kalafiorowatych brodawek, które mogą mieć barwę od cielistej, przez czerwoną, po brunatną. U kobiet pojawiają się w okolicy warg sromowych i odbytu, a także w pochwie i okolicach szyjki macicy. Z kolei u mężczyzn zmiany skórne pojawiają się w okolicy odbytu, a także na trzonie prącia, napletku i żołędzi. Zdarza się też, że kłykciny kończyste występują w jamie ustnej i gardle czy kanale odbytnicy.

Nieleczone brodawki mogą się rozprzestrzeniać i doprowadzić do dużych przerostów, nazywanych kłykcinami Buschkego-Löewensteina, które grożą rozwojem nowotworu. Nie ma skutecznej, domowej metody leczenia kłykcin kończystych, dlatego konieczna jest konsultacja z dermatologiem. Niewielkie zmiany można leczyć farmakologiczne, jednak większe przerosty usuwa się laserowo, a także metodą krioterapii i koagulacji.

Choroby nowotworowe

Wirusy HPV onkogenne, czyli typy wysokiego ryzyka, to przede wszystkim HPV 16 i 18. Szacuje się, że zakażenie typem HPV 16 nawet 500-krotnie zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu szyjki macicy. Co więcej, zakażenie onkogennymi typami HPV wiąże się z występowaniem rzadkich nowotworów narządów moczowo-płciowych (m.in. rak odbytu, pochwy i sromu, prącia), a także gardła, krtani, migdałków, przełyku, oskrzeli.

Rak szyjki macicy przez długi czas może przebiegać zupełnie bezobjawowo, mogą jednak pojawić się upławy i krwawienia z dróg rodnych, bóle w okolicy podbrzusza i ból podczas stosunku, a także obfitsze krwawienia miesiączkowe.

Jak zapobiegać zakażeniom HPV?

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia wirusem HPV, konieczna jest odpowiednia profilaktyka. Jednym z jej elementów są profilaktyczne szczepienia dziewczynek jeszcze przed rozpoczęciem współżycia seksualnego. Zazwyczaj szczepionkę (2-, 4- lub 9-walentną) podaje się dziewczynkom w wieku 11-13 lat, aby zabezpieczyć je przed wirusami HPV typu 16 i 18, jak również innymi typami (w zależności od typu szczepionki). Zaleca się też, by szczepienie przeciw HPV wykonywać również u chłopców. Należy jednak pamiętać, że szczepionka nie służy do leczenia istniejących już zmian, wywołanych zakażeniem HPV.

Drugim istotnym elementem, zwłaszcza w przypadku kobiet, są regularne wizyty u lekarza ginekologa i wykonywanie badań cytologicznych. Zgodnie z rekomendacjami specjalistów cytologię powinny wykonywać wszystkie kobiety w wieku rozrodczym oraz nastolatki, które rozpoczęły współżycie. Zaleca się, by pierwszą cytologię wykonać nie później niż po ukończeniu 21. roku życia lub nie później niż po upływie 3 lat od rozpoczęcia aktywności seksualnej. Jest to niezwykle ważne, ponieważ cytologia daje możliwość wykrycia zarówno stanów przednowotworowych, jak i nowotworowych szyjki macicy, także we wczesnej, bezobjawowej fazie choroby.

Zaleca się też wykonywanie testów HPV u kobiet między 30. a 65. rokiem życia, które umożliwiają zidentyfikowanie obecności wirusa i, co za tym idzie, lepszą kontrolę stanu zdrowia.

Co jeszcze można zrobić, by uchronić się przed wirusem HPV?

Przestrzeganie pewnych zasad może uchronić nas przed zakażeniem różnymi typami HPV.

• Unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami zakażonymi (np. z widocznymi brodawkami na dłoniach).
• Ochrona stóp w miejscach, gdzie ryzyko zakażenia jest większe (np. basen, siłownia, szatnia, natrysk).
• Należyta dbałość o higienę osobistą.
• Ograniczenie ryzykownych zachowań seksualnych. 
• Stosowanie odpowiedniego zabezpieczenia podczas współżycia.