Co to jest anafilaksja?

Anafilaksja to ostra, ogólnoustrojowa reakcja alergiczna lub niealergiczna w odpowiedzi na obcy czynnik. Może być nim użądlenie owadów, pokarm, leki oraz czynnik fizyczny, np. zimno. Wstrząs zazwyczaj rozwija się od kilku minut do kilku godzin od kontaktu z obcą substancją.
Charakterystycznymi objawami anafilaksji są:

• spadek ciśnienia, 
• duszność, 
• wysypka, 
• bladość skóry,
• zaburzenia świadomości.​

Umów się do lekarza rodzinnego

Przyczyny anafilaksji

Wstrząs anafilaktyczny można podzielić ze względu na czynnik wywołujący i mechanizm zachodzącej reakcji. Wyróżniamy:

• reakcję alergiczną (właściwą reakcję anafilaktyczną),
• reakcję niealergiczną (reakcję anafilaktoidalną),
• reakcję idiopatyczną (bez znanej przyczyny).

Reakcja anafilaktyczna, czyli reakcja alergiczna typu I, powstaje w wyniku połączenia obcej cząsteczki (antygenu) z przeciwciałem klasy IgE, co zapoczątkowuje całą kaskadę różnych procesów oraz uwolnienie do krwiobiegu substancji, takich jak histamina. Wśród czynników, które mogą wywołać reakcję anafilaktyczną wyróżniamy:

• jad owadów błonoskrzydłych (np. osy),
• pokarmy – orzeszki, mleko, owoce morza, cytrusy i jajka,
• leki – antybiotyki,
• alergeny wziewne – sierść zwierząt,
• lateks.

Reakcja anafilaktoidalna, to inaczej anafilaksja niealergiczna. Jej przyczyną również są obce substancje. Przebieg reakcji jest podobny, jednak zachodzi bez udziału przeciwciał IgE. Czynnikiem wywołującym mogą być leki, alergeny pokarmowe oraz ich połączenia z naszymi własnymi białkami. Czasami do wystąpienia reakcji anafilaktoidalnej oprócz alergenu potrzebny jest drugi czynnik, którym może być wysiłek fizyczny, trwająca infekcja lub alkohol.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Anafilaksja to nagła, ostra reakcja ogólnoustrojowa. Oznacza to, że obejmuje większość układów, m.in. krwionośny, oddechowy, pokarmowy czy skórę.

Spadek ciśnienia

Objawy anafilaksji ze strony układu krwionośnego to głównie spadek ciśnienia krwi, połączony z przyspieszonym tętnem. Jest to spowodowane rozkurczeniem naczyń krwionośnych, a także zwiększeniem ich przepuszczalności. Spadek ciśnienia może prowadzić do zaburzeń świadomości i omdlenia.

Zaczerwienienie skóry i obrzęk

Wraz ze spadkiem ciśnienia i zwiększeniem przepuszczalności naczyń, pojawiają się obrzęki. Objawiają się opuchlizną w okolicy twarzy, np. warg. Dodatkowo, obserwuje się zaczerwienienie i wysypkę. Skóra może być mokra oraz przybrać blado-siną barwę, co jest oznaką niedotlenienia.

Problemy z oddychaniem

W wyniku reakcji anafilaktycznej dochodzi do skurczu mięśni oddechowych oraz do obrzęku w górnych drogach oddechowych. W rezultacie oddech staje się krótszy, pojawiają się świsty oraz chrypka lub kaszel. Obrzęk rozwijający się w okolicach gardła może doprowadzić do całkowitego zablokowania przepływu powietrza, prowadząc do uduszenia i śmierci.

Układ pokarmowy

Innymi objawami anafilaksji mogą być nudności, wymioty oraz biegunka, często występuje także ból brzucha. Dolegliwości te grożą odwodnieniem, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku dzieci.

Wymienione objawy nie występują jednocześnie i rozwijają się z różnym opóźnieniem.

Co zrobić w razie wstrząsu anafilaktycznego?

Jeżeli zaobserwujemy u kogoś objawy anafilaksji powinniśmy zareagować natychmiast. 

1. Najpierw należy upewnić się, że jest bezpiecznie. 
2. Następnie staramy się nawiązać kontakt z osobą poprzez proste pytania i potrząśnięcie za ramię.
3. Osoby, które wiedzą, że mogą dostać wstrząsu noszą przy sobie adrenalinę w ampułkostrzykawkach. Jeśli będą w stanie, podadzą ją sobie sami. 
4. Należy wezwać zespół pogotowia ratunkowego dzwoniąc na 999 lub 112.

Chorego możemy ułożyć z nogami uniesionymi do góry. W przypadku kobiet ciężarnych lub osób wymiotujących powinniśmy ułożyć je na lewym boku. Jeżeli dojdzie do zatrzymania akcji serca, przystępujemy do resuscytacji.

Leczenie anafilaksji

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego polega głównie na podaniu adrenaliny. Aplikuje się ją domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda. Dodatkowe leczenie, takie jak tlenoterapia, antyhistaminiki, glikokortykosteroidy czy leki rozkurczające oskrzela, pełni rolę drugorzędną. W przypadku zablokowania dróg oddechowych wykonuje się intubację, a gdy ta jest niemożliwa - lekarz wprowadza przez skórę małą rurkę dotchawiczo tak, by umożliwić choremu oddychanie.

Czy jest możliwe wyleczenie anafilaksji?

Niestety nie są znane metody, które pozwoliłyby na całkowite uniknięcie powtórnego wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. Najważniejsze jest ustalenie czynników wywołujących reakcję i unikanie ich w przyszłości. Osoba, u której wystąpił wstrząs, powinna być skierowana do poradni alergologicznej. 

Alergolog może pobrać krew celem zbadania obecności antygenów. Dodatkowo, w późniejszym czasie warto zdecydować się na testy skórne. W niektórych przypadkach specjalistyczne ośrodki mogą wykonać dodatkowe próby prowokacyjne, polegające na podaniu w niewielkiej ilości substancji lub alergenu, który jest podejrzewany o wywoływanie anafilaksji.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu za pomocą portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Lepiej zapobiegać niż leczyć, dlatego należy unikać kontaktu z alergenami. Wizyta w poradni dietetycznej ułatwi przygotowanie jadłospisu, niezawierającego przeciwwskazanych składników pokarmowych. Jeśli jesteśmy uczuleni na leki, musimy każdorazowo poinformować o tym lekarza lub farmaceutę. 

Adrenalina – zawsze pod ręką

Lekarz przepisze także adrenalinę oraz wyjaśni, jak się jej używa. Należy ją mieć zawsze przy sobie. Adrenalina poza lodówką ma określony termin przydatności, który należy monitorować, by w razie potrzeby zawczasu udać się do alergologa lub lekarza pierwszego kontaktu po nową receptę. W nagłej sytuacji, gdy nie masz możliwości skontaktowania się z lekarzem, a zabraknie Ci adrenaliny, poproś o pomoc farmaceutę, który po zebraniu krótkiego wywiadu może wystawić receptę i wydać niezbędny lek.