Co to jest endometrioza?

Endometrioza (ang. endometriosis), inaczej gruczolistość zewnętrzna, jest estrogenozależnym i zapalnym schorzeniem objawiającym się występowaniem endometrium, czyli błony śluzowej macicy, poza jego naturalnym umiejscowieniem. Tkanki endometrium najczęściej gromadzą się w jajnikach i otrzewnej miednicy mniejszej, zdarza się jednak, że przemieszczają się one znacznie dalej i obecne są np. w śledzionie, wątrobie, żołądku, płucach, przeponie, czy mózgu. Budową przypominają komórki znajdujące się wewnątrz jamy macicy, wykazują aktywność wydzielniczą i reagują na zmiany hormonalne związane ze zmianami cyklu menstruacyjnego. W trakcie menstruacji krwawią i przyczyniają się do rozwoju miejscowego stanu zapalnego oraz występowania zrostów, stopniowo uszkadzając pobliskie narządy.

Na endometirozę może chorować od 6% do 15% populacji kobiet w wieku rozrodczym, jednak zdarzają się zachorowania wśród nastolatek i kobiet po menopauzie. Więcej niż co trzecia kobieta pierwszych objawów choroby doświadczała jeszcze w wieku nastoletnim. Według szacunków nawet 35-50% kobiet zmagających się z niepłodnością może chorować na endometriozę, co wskazuje na istotny związek między tymi dolegliwościami.

Ginekolodzy wyróżniają trzy typy endometriozy:

• endometrioza otrzewnowa – ogniska endometrium o różnej wielkości występują w obrębie jamy otrzewnowej ;
• endometrioza jajnikowa – w obrębie jajników tworzą się torbiele endometrialne, tzw. torbiele czekoladowe;
• endometrioza głęboko naciekająca – zmiany endometrialne występują poniżej powierzchni otrzewnej np. w pęcherzu moczowym, czy przestrzeni pochwowo-odbytniczej.

Przyczyny występowania endometriozy

Lekarze nie są zgodni co do przyczyn rozwoju tej choroby, istnieje bowiem kilka prawdopodobnych scenariuszy, które zakładają jednoczesny wpływ kilku czynników. Najczęściej wskazuje się na pewne uwarunkowania genetyczne i zaburzenia pracy układu odpornościowego. Ginekolodzy dopuszczają również teorię o tzw. menstruacji wstecznej, która objawia się przechodzeniem krwi miesiączkowej do jamy brzusznej, w wyniku czego komórki endometrium implantują się w otrzewnej jamy brzusznej. Niemniej mechanizm ten występuje u blisko 80% kobiet, zatem menstruacji wstecznej muszą towarzyszyć również inne czynniki. Komórki endometrium mogą rozprzestrzenić się w wyniku zabiegów chirurgicznych, w tym porodu poprzez cesarskie cięcie, operacji laparoskopowych, czy nacięcia krocza.

Endometrioza – objawy choroby

Dominującym objawem w przebiegu endometriozy jest przewlekły ból w okolicy podbrzusza i odcinka lędźwiowego kręgosłupa, występujący pod postacią wyjątkowo bolesnych i obfitych miesiączek lub bólu podczas stosunku płciowego. Ból może się pojawiać także podczas oddawania moczu i defekacji. Dolegliwościom bólowym często towarzyszą objawy ze strony układy pokarmowego, szczególnie przed i w trakcie miesiączki - wzdęcia, pobolewanie brzucha, zaparcia lub biegunki, jak również zaburzenia czynności układu moczowego. Symptomy te prowadzą do osłabienia organizmu i uczucia rozbicia.

Endometrioza zaburza przebieg cyklu menstruacyjnego i wpływa na płodność. Zdarza się, że dopiero problemy z zajściem w ciążę pozwalają wykryć niepokojące zmiany (np. torbiele na jajnikach wykryte podczas badania USG), ponieważ u pacjenci nie występowały inne objawy choroby. Nagłe pojawienie się bolesnego miesiączkowania u pacjentki, która wcześniej nie skarżyła się na podobne dolegliwości, jest wskazaniem do wykonania diagnostyku w kierunku endometriozy.

Jak diagnozuje się endometriozę?

Chorobę rozpoznaje się w oparciu o standardowe badanie ginekologiczne, metody obrazowe (badanie USG) oraz laparoskopię, która uważana jest za tzw. złoty standard w diagnostyce endometriozy. Przeprowadzenie badania ginekologicznego w trakcie krwawienia menstruacyjnego może zwiększyć prawdopodobieństwo wykrycia ewentualnych ognisk endometriozy głęboko naciekającej

Wskazaniem do wykonania laparoskopii jest występowania dolegliwości bólowych w obrębie miednicy, stwierdzenie obecności guzków na więzadłach krzyżowo-miednicznych lub zmian guzowatych przydatków, a także niepłodność, gdy badanie ginekologiczne i badania obrazowe nie potwierdziły występowania patologii. Badanie to polega na wziernikowaniu jamy otrzewnowej przy pomocy laparoskopu.

Wiele kobiet chorujących na endometriozę nadal pozostaje niezdiagnozowanych. Pacjentki nie mają świadomości, że towarzyszące im objawy mogą świadczyć o groźnej chorobie. Wręcz przeciwnie, w wyniku utrwalonych stereotypów uznają je za normę. 

Metody leczenia endometriozy

Leczenie endometriozy obejmuję terapię farmakologiczną oraz leczenie chirurgiczne. Najczęściej łączy się obie te metody, w zależności od stanu zdrowia pacjentki i jej planów macierzyńskich

Celem leczenia farmakologicznego jest wywołanie braku miesiączki i doprowadzenie do stanu hipoestrogenizmu, co zmniejsza dolegliwości bólowe i zapobiega wzrostowi tkanek endometrium. W terapii stosuje się estrogenowo-progestagenowe preparaty antykoncepcyjne, analogi hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRG), progestageny, danazol lub inhibitory aromatazy. Leki te nie prowadzą do wyleczenia i uniemożliwiają zajście w ciąże. Zwykle odwlekają w czasie nieunikniony zabieg chirurgiczny.

Leczenie chirurgiczne jest wskazane u pacjentek zmagających się z silnym bólem w obrębie miednicy mniejszej, niepłodnością wynikającą z endometriozy, endometriozą głęboko naciekającą oraz torbielami endometrialnymi o średnicy większej niż 3 cm. W trakcie zabiegu usuwane są ogniska endometriozy (torbiele i zrosty), co ma przywrócić prawidłowe funkcjonowanie narządów miednicy mniejszej i zmniejszyć dolegliwości bólowe u pacjentki. Jest to rodzaj leczenia zachowawczego, który stosuje się u pacjentek w wieku rozrodczym, planujących zajście w ciążę. 

W ciężkich przypadkach endometriozy, gdy leczenie farmakologiczne i zachowawcze leczenie chirurgiczne zawodzą, u pacjentek, które nie planują ciąży stosuje się leczenie radykalne, czyli usunięcie macicy wraz z jajnikami. Celem takiej operacji jest wywołanie menopauzy. Nawet tak drastyczna interwencja nie przynosi całkowitego wyleczenia u wszystkich pacjentek. Nawet u 15% kobiet po histerektormii całkowitej z usunięciem jajników jajowodów nadal mogą występować objawy endometriozy.

Endometrioza a dieta

Dieta nie jest sposobem na wyleczenie choroby, jednak odpowiedni sposób żywienia może zmniejszyć ryzyko zachorowania oraz zminimalizować występowanie uciążliwych objawów endometriozy. W przypadku endometriozy nie chodzi o wprowadzenie radykalnej diety, a raczej zmianę nawyków żywieniowych na korzystne dla zdrowia. Dietetycy zalecają, by codzienne posiłki składały się z produktów bogatych w antyoksydanty, które wspierają pracę układu odpornościowego i endokrynnego oraz działają przeciwzapalnie. Ponadto na talerzu powinny znaleźć się produkty bogate w błonnik i nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym niezwykle ważne kwasy omega-3) oraz żywność fermetowana, czyli kiszonki, które korzystnie wpływają na funkcjonowanie jelit i rozwój ich mikrobioty. Przy obfitych miesiączkach zaleca się, by zadbać o odpowiednią podaż żelaza.

Niewskazana jest żywność wysoko przetworzona, bogata w tłuszcze nasycone i węglowodany proste. Zaleca się unikać produktów sojowych, które są źródłem fitoestrogenów i mogą nasilać objawy endometriozy.