Czym jest trzustka i na czym polega jej rola w organizmie?

Niewielką, ale niezwykle ważną częścią układu trawiennego jest trzustka. To niewielki gruczoł, zbudowany z dwóch typów komórek. 80%  masy trzustki stanowi część pęcherzykowa, która pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą - produkuje i wyzwala do układu sok trzustkowy. Sok ten zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka, tłuszcze oraz inne składniki pokarmowe. Enzymy te transportowane przez przewodu trzustkowe do dwunastnicy i dopiero tam aktywowane. Gdyby aktywacja następowałaby już w trzustce, gruczoł ulegałby samostrawieniu.

Część wyspowa stanowi 20% masy trzustki. Jej rolą jest wydzielanie dokrewne glukagonu, insuliny i proinsuliny. Substancje te pozwalają utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi, a także regulują procesy trawienne.

Jakie są przyczyny zapalenia trzustki?

Choć trzustka jest małym narządem, wykonuje ogrom pracy, która naraża ją na różne uszkodzenia. Może to doprowadzić do zaburzenia jej funkcji zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczych.

Prawidłowo działająca trzustka zabezpieczona jest pewnymi mechanizmami obronnymi. Ich zadaniem jest stabilizować i hamować aktywność enzymów trawiennych, aby nie uszkodzić trzustki. Jeśli jednak coś zaburzy pracę tych mechanizmów, enzymy mogą aktywować się w komórkach pęcherzykowych trzustki i sprawić, że trzustka oraz okoliczne tkanki zaczną ulegać trawieniu. Tak poważne uszkodzenie nazywane jest ostrym zapaleniem trzustki (OTZ) i skutkuje silną reakcją zapalną, która może doprowadzić nawet do uogólnionej reakcji zapalnej oraz niewydolności wielonarządowej.

Dominującą przyczyną prowadzącą do rozwoju ostrego zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu. Szacuje się, że zbyt częste sięganie po trunki wysokoprocentowe odpowiada nawet za połowę przypadków tej choroby. Ale alkohol nie jest jedynym powodem. Stan zapalny może być następstwem kamicy żółciowej, urazu jamy brzusznej, czy nieleczonej hiperlipidemii i towarzyszącej jej nadwadze lub otyłości. Ponadto do zapalenia trzustki mogą przyczynić się:

• niektóre leki (steroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki moczopędne),
• choroby autoimmunologiczne i wirusowe,
• zakażenie glistą ludzką,
• wrodzone wady rozwojowe trzustki,
• dziedziczne mutacje genów sprzyjające aktywacji enzymów trzustkowych wewnątrz komórek pęcherzykowych.

Zdarza się, że lekarze nie potrafią ustalić przyczyny choroby. Dotyczy to około 10% zachorowań, które określa się jako idiopatyczne ostre zapalenie trzustki.

Zapalenie trzustki – objawy

Stan zapalny trzustki objawia się silnym i trudnym do wytrzymania bólem w środkowej części brzucha i nadbrzuszu. Może się utrzymywać przez wiele godzin, a nawet dni. Silny ból jest przyczyną nudności i wymiotów, a rozwijający się stan zapalny manifestuje się w postaci podwyższonej temperatury ciała, bólu mięśni i ogólnego osłabienia organizmu. Przy zapaleniu trzustki osoba chora ma problemy z oddawaniem stolca, przez co brzuch staje się wzdęty.

W skrajnych przypadkach zapalenie trzustki może doprowadzić do nagłego spadku ciśnienia tętniczego krwi oraz zaburzenia pracy innych układów. Stan ten jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia i życia, dlatego osoba, u której występują wspomniane objawy, powinna bezzwłocznie udać się do najbliższego szpitala.

Diagnostyka w zapaleniu trzustki

Podstawą w rozpoznaniu zapalenia trzustki jest wywiad medyczny przeprowadzony z pacjentem. Dzięki temu lekarz ma wiedzę na temat samopoczucia chorego, oraz częstotliwości i nasilenia występujących objawów. O zapaleniu trzustki świadczyć może bolesność i napięcie brzucha, wysoka gorączka, podwyższone tętno, a także brak słyszalnych szmerów związanych z perystaltyką jelit.

Same objawy przedmiotowe to za mało, by postawić diagnozę, dlatego lekarz musi zlecić wykonanie badań diagnostycznych. Standardem jest oznaczenie poziomu enzymów trzustkowych (amylazy i lipazy) w moczu i krwi. Jednak zdarza się, że ich stężenie, mimo ostrego zapalenia trzustki, może być prawidłowe lub tylko nieznacznie podwyższone. Dlatego lekarz wykonują także badania obrazowe - RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej, USG brzucha oraz tomografię.

Jak przebiega leczenie zapalenia trzustki?

W leczeniu ostrego zapalenia trzustki nie ma półśrodków, chory powinien być hospitalizowany. W terapii stosuje się leki przeciwbólowe oraz środki hamujące funkcje wydzielnicze trzustki. Jeżeli doszło do rozwoju infekcji, podaje się również antybiotyki.

Przez pierwsze dni chory powinien pozostawać na czczo, aby wyciszyć pracę układu pokarmowego. Nawadnianie przebiega drogą dożylną, zaś żywienie wprowadza się dopiero po ustąpieniu nudności i bólu brzucha. Jeśli przyczyną OTZ jest kamica żółciowa, lekarz może podjąć decyzję o cholecystektomii, czyli usunięciu pęcherzyka żółciowego. Nie należy jednak martwić się na zapas. Przy łagodnym przebiegu choroby nie dochodzi do większych uszkodzeń narządów sąsiadujących z trzustką.

Zakończenie leczenia w szpitalu nie oznacza już, że jesteśmy całkowicie zdrowi. Należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń dietetyka, aby nie obciążać nadmierne przewodu pokarmowego. Dieta po zapaleniu trzustki musi być niskotłuszczowa i lekkostrawna, głównie na bazie węglowodanów prostych i z niewielkim udziałem białka. Posiłki powinny być niewielkie i spożywane w regularnych odstępach co kilka godzin. Od decyzji lekarza zależy, kiedy do diety będziemy mogli wprowadzać kolejne, bardziej kaloryczne produkty, dlatego trzeba zachować cierpliwość i przestrzegać zaleceń.

Czy da się zapobiec zapaleniu trzustki?

Zapaleniu trzustki można zapobiegać poprzez unikanie czynników, które mogą doprowadzić do rozwoju stanu zapalnego. Osoby, których problemem jest kamica żółciowa, powinny jak najprędzej zająć się leczeniem tego schorzenia. O zdrowie powinny zadbać również osoby otyłe, ponieważ kamicy żółciowej sprzyjają dodatkowe kilogramy. Zmiany powinny obejmować wprowadzenie zdrowej i zbilansowanej diety w połączeniu z regularną aktywnością fizyczna. Jeżeli mamy kłopot ze skomponowaniem ciekawego i zróżnicowanego jadłospisu, warto zwrócić się o pomoc do dietetyka. Na konsultację możemy umówić się przez serwis LekarzeBezKolejki.pl, gdzie pacjenci mogą wybierać spośród tysięcy terminów na NFZ i prywatnych.

Spożywanie alkoholu jest dominującym czynnikiem ryzyka rozwoju stanu zapalnego trzustki, dlatego należy go mocno ograniczyć lub całkowicie z niego zrezygnować. Osoby mające problem z uzależnieniem alkoholowym powinny otrzymać odpowiednią pomoc medyczną i rozpocząć leczenie w ośrodku odwykowym.