Wątroba – organ do zadań specjalnych

Wątroba to największy gruczoł w ludzkim organizmie, potrafi ważyć nawet 1700 g, a 80% tej masy stanowią hepatocyty – komórki charakterystyczne wyłącznie dla tego organu. Leży po prawej stronie jamy brzusznej, zaraz pod łukiem żebrowym. Bez sprawnie działającej wątroby wiele procesów nie mogłoby przebiegać. Bierze ona udział m.in. w metabolizowaniu tłuszczów i węglowodanów, produkcji niektórych białek, magazynowaniu witamin (witaminy A, B12, K, D), termoregulacji organizmu, wytwarzaniu niektórych enzymów, a także neutralizowaniu i usuwaniu z organizmu toksyn oraz pozostałości przemian metabolicznych.

Można więc powiedzieć, że wątroba to organ „do zadań specjalnych”. Choć wystawiana jest na wiele obciążeń i uszkodzeń, sama potrafi o siebie zadbać, ponieważ posiada zdolność do samoregeneracji. Jest to możliwe dzięki obecności komórek macierzystych, z których na nowo powstawać mogą hepatocyty. Styl życia znacząco oddziałuje na kondycję wątroby, a przewlekła ekspozycja tego organu na czynniki chorobotwórcze może doprowadzić do jego włóknienia.

Czym jest marskość wątroby?

Marskość wątroby (łac. cirrhosis hepatis), nazywana też zwłóknieniem wątroby, to przypadłość, w przebiegu której dochodzi do stopniowego zastępowania komórek wątrobowych włóknami tkanki łącznej, które zaburzają budowę gruczołu i upośledzają jego funkcjonowanie. W wyniku tego procesu fizjologiczne struktury zastępowane są tzw. guzkami regeneracyjnymi, będącymi skupiskami komórek wątrobowych przepasanych gęstymi pasmami tkanki łącznej. Skutkiem tego procesu są zaburzenia odpływu żółci, utrudniony przepływ krwi przez wątrobę oraz wystąpienie nadciśnienia wrotnego. Wątroba coraz gorzej radzi sobie z rozkładaniem szkodliwych substancji, nie wytwarza wystarczającej ilości białek i innych związków niezbędnych w procesach krzepnięcia krwi, a to wpływa na funkcjonowanie wszystkich układów.

Szacuje się, że nawet 10% dorosłej populacji cierpi na marskość wątroby, z czego sporo część nie jest zdiagnozowana. Do rozpoznania często dochodzi przypadkowo w trakcie operacji. Mężczyźni chorują nawet dwukrotnie częściej niż kobiety.

Marskość wątroby – co jest przyczyną?

Zwłóknienie wątroby jest zazwyczaj końcowym stadium wielu chorób przewlekłych atakujących ten organ. Najczęściej przyczyną są schorzenia związane z chorobą alkoholową (m.in. alkoholowe stłuszczenie i zapalenie wątroby), a także przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C, wywołane przez wirusy HBV i HCV. Wśród innych czynników, które mogą doprowadzić do marskości wątroby, wymienia się:

• przewlekłe choroby dróg żółciowych, które utrudniają odpływ żółci z wątroby;
• wrodzone oraz nabyte choroby metaboliczne (m.in. stłuszczeniowe zapalenie wątroby, cukrzyca, otyłość, hemochromatoza);
• choroby o podłożu autoimmunologiczne, w przebiegu których dochodzi do stanu zapalnego wątroby i jej włóknienia (autoimmunologiczne zapalenie wątroby;
• stosowanie niektórych leków (np. amiodaron, izoniazyd, metotreksat).

Uszkodzenie wątroby może postępować szybciej, jeżeli jednocześnie występuje kilka czynników ryzyka.

Jak objawia się marskość wątroby?

Z początku choroba może nie dawać żadnych charakterystycznych objawów, co opóźnia rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Wśród wczesnych objawów schorzenia wymienia się m.in. świąd skóry, zaburzenia snu, zmniejszenie apetytu, spadek masy ciała, wzdęcia i odbijanie po posiłkach, gorszą tolerancję wysiłku. W miarę rozwoju choroby objawy stają się bardziej zauważalne i uciążliwe dla pacjenta. Mogą występować nawracające krwawienia z nosa i dziąseł, a na skórze wybroczyny, co ma związek z obniżoną produkcją czynników krzepnięcia. Zażółcenie skóry i białkówek oczu (żółtaczka) wskazuje na zaburzenia metabolizmu bilirubiny. Symptomom tym towarzyszą mdłości, jadłowstręt, wymioty i biegunki, ból w prawym podżebrzu, a także stan podgorączkowy i większa podatność na infekcje.

Dosyć charakterystycznym objawem marskości wątroby jest tzw. sylwetka „kasztanowego ludzka” – znaczne powiększenie obwodu brzucha i bardzo szczupłe kończyny dolne i górne. Często występuje również rumień dłoniowy i podeszczowy, łatwe powstawanie siniaków oraz widoczne białe przebarwienia na powierzchni paznokci. Może dojść również do bardzo widocznego obrzęku ślinianek przyusznych. 

W wyniku narastania ciśnienia krwi w krążeniu wrotnym, prócz wodobrzusza pojawić się może przepuklina pępkowa, a także żylaki przełyku i/lub odbytu, które mogą być przyczyną krwawienia. Zaburzenia pracy wątroby mają swoje konsekwencje także w pracy układu nerwowego. Nadmiar amoniaku i produktów przemian związków azotowych może doprowadzić do encefalopatii wątrobowej, czyli zespołu zaburzeń centralnego układu nerwowego. Typowymi objawami są zaburzenia cyklu czuwania i snu, problemy z koncentracją i orientacją przestrzenną, wahania nastroju, zachowania niewłaściwe do sytuacji, zaburzenia mowy, grubofaliste drżenie rąk (asterixis).

Marskość wątroby - rozpoznanie i leczenie

Diagnostyka marskości wątroby obejmuje analizę występujących objawów, wyników badań krwi (m.in. aktywność enzymów wątrobowych, parametrów układu krzepnięcia, stężenia bilirubiny) oraz dodatkowych procedur, nie ma już potrzeby wykonywania biopsji. Obecnie najskuteczniejszą i do tego nieinwazyjną metodą jest elastografia SWE – badanie obrazowe pozwalające określić stopień zwłóknienia wątroby w skali METAVIR. Analizie poddaje się prędkość rozchodzenia się fal ultradźwiękowych, które emitowane są podczas ultrasonografii wątroby. Wskazane jest także wykonanie USG jamy brzusznej oraz USG Dopplerowskie układu wrotnego, a także gastroskopii, rezonansu magnetycznego lub komputerowej tomografii osiowej. 

Leczenie marskości wątroby opiera się na terapii choroby podstawowe, która doprowadziła do włóknienia tego gruczołu. Jeżeli przyczyną marskości jest alkohol, konieczna jest bezwzględna abstynencja. Dzięki temu proces włóknienia może zostać spowolniony nawet na wiele lat. Jeżeli powodem marskości są przyjmowane leki bądź spożywane produkty, należy zmienić formę leczenia oraz zmodyfikować dietę. W przypadku zakażeń wirusem HBV i HCV istotne jest skuteczne ich leczenie. Jeżeli doszło do tzw. dekompensacji funkcji wątroby, konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja.

Uszkodzenia wątroby spowodowane włóknieniem są niestety nieodwracalne, jednak stosowanie się do zaleceń lekarza może spowolnić rozwój choroby i przeciwdziałać powikłaniom. W trudniejszych przypadkach rozważa się przeszczep wątroby, jednak wiele zależy od zaawansowania choroby i stanu pacjenta.

Jak wspomóc pracę wątroby?

Przez całe życie wątroba narażona jest na wiele zagrożeń, dlatego warto wspomóc jej pracę i zmienić swoje codzienne nawyki tak, by nadmiernie jej nie obciążać. Podstawą takiego postępowania powinna być przede wszystkim zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta, bogata w węglowodany złożone, nienasycone kwasy tłuszczowe, składająca się przede wszystkim z warzyw, owoców, razowych produktów zbożowych, nasion i orzechów, nabiału, a także chudych mięs i ryb. Zaleca się ograniczenie lub całkowite wykluczenie z diety posiłków bazujących na cukrach prostych i tłuszczach nasyconych, smażonych na głębokim tłuszczu oraz produktów zawierających konserwanty, wzmacniacze smaku i inne syntetyczne dodatki. Posiłki powinno się spożywać o stałych porach, co pomoże wyregulować pracę całego układu trawiennego. Ważne też, by miały one odpowiednią kaloryczność i nie przekraczały naszego dziennego zapotrzebowania na energię. Lekarze uczulają, by zrezygnować ze spożywania alkoholu, który jest jednym z poważniejszych zagrożeń dla wątroby.

Regeneracja wątroby wymaga czasu, a proces ten można wspomóc produktami dostępnymi w aptece. Pomocne mogą się okazać preparaty zawierające w swoim składzie kompozycje ziół, które usprawniają pracę wątroby i układu pokarmowego, takie jak: koper włoski, ziele dziurawca, mięta pieprzowa, karczoch, kurkuma. Dobrym wsparciem dla wątroby są także środki na bazie ostropestu plamistego oraz ornityny i choliny. Jeżeli zależy nam na silniejszym działaniu ochronnym i regeneracyjnym, sprawdzą się produkty zawierające fosfolipidy sojowe.

Uprawiając sport również dbamy o kondycję wątroby, a także całego organizmu. Regularna aktywność fizyczna poprawia naszą wydolność, przyspiesza metabolizm i ułatwia utrzymanie prawidłowej wagi. Pamiętajmy jednak, by nie przesadzać z treningami i zadbać o odpoczynek i sen.