Co to jest zespół metaboliczny?

Zespół metaboliczny, nazywany również zespołem X lub zespołem polimetabolicznym to zbiór współwystępujących czynników, które sprzyjają rozwojowi miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz znacząco zwiększają ryzyko powikłań tych schorzeń. Sam w sobie nie jest jednostką chorobową. Do wspomnianych czynników zalicza się m.in. otyłość, insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowy profil lipidowy i nieprawidłowa glikemia.

Zespół metaboliczny jest rozpoznawany w przypadku wystąpienia 3 z 5 poniższych kryteriów:

• otyłość brzuszna, czyli zwiększony obwód talii (≥80 cm u kobiet i ≥94 mc u mężczyzn);
• stężenie trójglicerydów na czczo powyżej 150 mg/dl lub >1,7 mmol\l;
• niskie stężenie cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu) na czczo (<1,3 mmol/l (50 mg/dl) u kobiet i <1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn);
• podwyższone stężenie glukozy na czczo (≥ 100 mg/dl lub ≥5,6 mmol/l);
• ciśnienie tętnicze ≥130 mm Hg i 85 mm Hg.

Umów się do lekarza rodzinnego

Skąd się bierze zespół metaboliczny?

Nie ulega wątpliwości, że dominującą przyczyną rozwoju metabolicznego jest szeroko pojęty, niezdrowy styl życia. 

Dużym problemem jest niewłaściwie zbilansowana dieta, opierająca się na żywności wysoko przetworzonej, która zawiera znaczne ilości cukrów prostych i tłuszczów nasyconych (a także wyjątkowo szkodliwych tłuszczów trans) – dania typu fast food, słodkie i słone przekąski, słodkie napoje gazowane. Zgubna jest też niska aktywność fizyczna lub całkowity jej brak, siedzący tryb życia, a także zaniedbanie właściwej higieny snu i narażenie na przewlekły stres. Znaczącym czynnikiem ryzyka są także używki, takie jak alkohol i papierosy.

Powyższe nawyki w dłuższej perspektywie często prowadzą do wzrostu masy ciała, zaburzeń lipidowych, podwyższonego poziomu cukru we krwi i nadciśnienia tętniczego, co określa się mianem zespołu metabolicznego.

Jak objawia się zespół metaboliczny?

Mimo mnogości czynników wpływających na wystąpienie zespołu metabolicznego często przebiega on praktycznie bezobjawowo. Zarówno podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, jak i wysoka glikemia czy nieprawidłowy profil lipidowy przez długi czas nie dają żadnych objawów, a ich rozpoznanie następuje przy okazji rutynowych badań krwi i pomiaru ciśnienia. To groźne zjawisko, ponieważ zaburzenia te sprzyjają rozwojowi licznych powikłań zdrowotnych.

Objawem, który jest widoczny gołym okiem i powinien skłonić pacjenta do wykonania badań, jest otyłość brzuszna. Tkanka tłuszczowa zlokalizowana w tym obszarze ciała jest ściśle powiązana z większym ryzykiem sercowo-naczyniowym, jest też jedną z przyczyn występowania insulinooporności, która prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2.

Leczenie zespołu metabolicznego

Najważniejszą rolę w leczeniu zespołu metabolicznego odgrywa zmiana stylu życia. Bez tego żadna farmakoterapia i inne formy leczenia nie przyniosą dobrych rezultatów. Osoba z rozpoznanym zespołem metabolicznym powinna być pod stałą opieką lekarza rodzinnego, a także specjalistów od poszczególnych schorzeń – kardiologa, diabetologa, dietetyka.

Co należy rozumieć przez termin „zmiana stylu życia”? Podstawą jest zmiana nawyków żywieniowych na zdrowsze. Eksperci zalecają, by codzienny jadłospis składał się z większej ilości warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, chudego mięsa i nabiału, ryb, a także tłuszczów roślinnych, orzechów i nasion. Dieta powinna być zbilansowana tak, by dostarczać optymalne ilości białka, węglowodanów i tłuszczów, a także błonnika pokarmowego. Z diety należy wykluczyć żywność wysoko przetworzoną, w tym fast foody, słone przekąski, słodycze i słodkie napoje gazowane. Jeżeli mamy kłopot ze skomponowaniem zdrowego jadłospisu, warto udać się na wizytę do dietetyka, który pomoże ułożyć smaczną i właściwie zbilansowaną dietę.

Istotna jest też regularna aktywność fizyczna, która nie tylko pomaga zredukować masę ciała, ale również zwiększa wydolność, wpływa na wydajniejszą pracę układu trawiennego, wspiera odporność, zmniejsza poziom stresu i poprawia jakość snu. Mowa tu nie tylko o uprawianiu sportu, lecz również wplataniu pewnych aktywności do swojej codzienności. Korzystanie ze schodów zamiast windy, chodzenie piechotą do sklepu lub pracy, wybieranie roweru zamiast samochodu lub dłuższe spacery z psem to dodatkowa, korzystna dla zdrowia dawka ruchu.

W przypadku zdiagnozowania nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, insulinooporności lub cukrzycy typu 2 lekarz może zdecydować o wprowadzeniu leczenia farmakologicznego.