Zespół antyfosfolipidowy (APS) — co to za schorzenie?

Zespół antyfosfolipidowy (APS, ang. antiphospholipid syndrome) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała przeciwko własnym fosfolipidom (składnikom błon komórkowych). To zaburzenie może prowadzić do zakrzepów krwi w naczyniach krwionośnych, a także do problemów z zajściem w ciąże i powikłań w ciąży, takich jak poronienia czy problemy z łożyskiem. 

Choć APS bywa samodzielną chorobą, często pojawia się również jako powikłanie innych schorzeń autoimmunologicznych, zwłaszcza tocznia rumieniowatego układowego. Jest to choroba podstępna, ponieważ przez długi czas może nie dawać wyraźnych objawów, a pierwsze objawy bywają niespecyficzne.

Sprawdź dostępne terminy telewizyt do lekarza medycyny ogólnej

Zespół antyfosfolipidowy (APS) — przyczyny

Wciąż nie do końca wiadomo, dlaczego u niektórych osób rozwija się zespół antyfosfolipidowy. Badania wskazują na kilka istotnych czynników, które mogą mieć wpływ na jego wystąpienie:

• nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego — organizm mylnie rozpoznaje własne fosfolipidy jako zagrożenie i wytwarza przeciwciała, które uruchamiają procesy autoimmunologiczne;
• choroby autoimmunologiczne — APS często współwystępuje z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, zwłaszcza z toczniem rumieniowatym układowym; 
• predyspozycje genetyczne — występowanie chorób autoimmunologicznych w rodzinie może zwiększać ryzyko rozwoju zespołu antyfosfolipidowego, choć nie jest to choroba dziedziczna w klasycznym sensie;
• zakażenia — niektóre infekcje, zarówno wirusowe, jak i bakteryjne, mogą tymczasowo pobudzać układ odpornościowy do produkcji przeciwciał antyfosfolipidowych; 
• czynniki hormonalne — choroba częściej dotyka kobiet, co sugeruje, że żeńskie hormony płciowe, mogą odgrywać rolę w jej rozwoju;
• leki — niektóre substancje farmakologiczne, jak hydralazyna, chinidyna czy fenytoina, mogą w wyjątkowych przypadkach wywołać reakcję układu odpornościowego przypominającą APS;
• palenie tytoniu i przewlekły stres — uważa się, że długotrwały stres oraz palenie papierosów mogą osłabiać funkcje odpornościowe i sprzyjać powstawaniu zaburzeń autoimmunologicznych.

Zrozumienie przyczyn zespołu antyfosfolipidowego to ważny krok w kierunku jego wczesnego rozpoznania i skutecznego leczenia.

Zespół antyfosfolipidowy (APS) — objawy

Objawy zespołu antyfosfolipidowego mogą być różnorodne, a często pojawiają się dopiero wtedy, gdy dochodzi do poważnych powikłań. Charakterystyczne dla APS jest przede wszystkim nadmierne krzepnięcie krwi, ale choroba może dawać także inne, mniej oczywiste sygnały. W przebiegu choroby mogą występować zatory w tętnicach, prowadzące do udaru mózgu, zawału serca lub niedokrwienia kończyn. Objawy są uzależnione od lokalizacji zakrzepu, jednak zawsze stanowią poważne zagrożenie zdrowia i życia. 

Charakterystycznym objawem zespołu antyfosfolipidowego są również powikłania w ciąży. Kobiety z tą chorobą narażone są na nawracające poronienia, stan przedrzucawkowy, odklejenie łożyska czy ograniczenie wzrostu płodu. 

Zespół antyfosfolipidowy może powodować także różne objawy neurologiczne. Oprócz udaru mogą pojawić się migreny, napady drgawkowe, zaburzenia widzenia, zawroty głowy czy przejściowe problemy z pamięcią. Warto pamiętać, że przebieg choroby jest bardzo indywidualny. U części osób może przebiegać niemal bezobjawowo, a u innych mogą pojawić się poważne komplikacje już na wczesnym etapie choroby.

Leczenie zespołu antyfosfolipidowego

Leczenie zespołu antyfosfolipidowego polega głównie na stosowaniu leków przeciwzakrzepowych, takich jak heparyna czy warfaryna, które zapobiegają tworzeniu się zakrzepów. W przypadku kobiet w ciąży stosuje się bezpieczniejsze preparaty (zwykle heparynę), często w połączeniu z kwasem acetylosalicylowym. 

W celu diagnostyki i leczenia APS należy zgłosić się do reumatologa, który specjalizuje się w chorobach autoimmunologicznych. W zależności od objawów może być też potrzebna konsultacja z hematologiem, neurologiem lub ginekologiem-położnikiem. Zespół antyfosfolipidowy diagnozuje się na podstawie wywiadu klinicznego (np. obecności zakrzepicy lub poronień) oraz badań laboratoryjnych, wykrywających specyficzne przeciwciała, m.in. antyfosfolipidowe. Wczesne rozpoznanie i odpowiednio dobrane leczenie znacząco zmniejszają ryzyko powikłań i poprawiają jakość życia pacjenta. Dlatego tak ważna jest czujność i szybka konsultacja ze specjalistą przy podejrzeniu choroby. 

Pamiętaj, że wizytę u wybranego specjalisty z łatwością umówisz poprzez portal LekarzeBezKolejki.pl.

Bibliografia

1. Musiał, J. (2023). Nowe kryteria klasyfikacyjne zespołu antyfosfolipidowego. Journal of Transfusion Medicine, 16(3), s. 110-116.
2. Ostanek, L. (2012). Zespół antyfosfolipidowy. Zalecenia postępowania diagnostycznego i terapeutycznego. Reumatologia, 50, 2, s. 111–118.
3. Semczuk,M. (2008). Zespół antyfosfolipidowy w przebiegu ciąży – diagnostyka i profilaktyka. Przegląd Menopauzalny; 4, s. 271–274.

Autor