Etiopatogeneza gorączki reumatycznej

Gorączka reumatyczna jest chorobą autoimmunologiczną, stanowiącą powikłanie zakażenia paciorkowcami β-hemolizującymi grupy A, najczęściej Streptococcus pyogenes.

Objawy gorączki reumatycznej pojawiają się u chorych zwykle 2–3 tygodnie po przechorowaniu anginy paciorkowcowej. Choroba ta występuje coraz rzadziej, dzięki powszechnemu stosowaniu antybiotyków. Jednak wśród pacjentów z anginą paciorkowcową, nieleczonych antybiotykami, u około 3% rozwija się gorączka reumatyczna. Najczęściej dotyka ona dzieci i osoby w okresie przedpokwitaniowym.

Reakcja autoimmunologiczna w gorączce reumatycznej może atakować wiele układów. Najczęściej obejmuje stawy, skórę, jądra podstawne mózgu oraz serce.

Dostępne terminy telewizyt u lekarza medycyny ogólnej

Rozpoznanie gorączki reumatycznej

Rozpoznanie gorączki reumatycznej stawia się na podstawie potwierdzenia infekcji paciorkowcowej oraz występowania co najmniej dwóch tzw. objawów dużych lub jednego dużego i dwóch małych. Infekcję można potwierdzić za pomocą wymazu z gardła, testu antygenowego lub oznaczenia miana ASO.

Kryteria Jonesa

Kryteria Jonesa, czyli tzw. objawy duże, to charakterystyczne symptomy gorączki reumatycznej obejmują. Przedstawiają się one następująco:

• zapalenie stawów — asymetryczne zapalenie obejmujące duże stawy, objawiające się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem skóry nad zajętym stawem. Co istotne, zapalenie stawów wywołane gorączką reumatyczną nie powoduje trwałego uszkodzenia stawu;
• zapalenie serca — proces autoimmunologiczny może uszkadzać mięsień sercowy, układ bodźcoprzewodzący, wsierdzie, osierdzie oraz zastawki;
• zajęcie jąder podstawnych mózgu — objawia się wystąpieniem pląsawicy Sydenhama, która charakteryzuje się mimowolnymi, zwykle jednostronnymi ruchami mięśni twarzy i kończyn oraz osłabieniem;
• rumień brzeżny — zmiana rumieniowata o obrączkowatym kształcie, pojawiająca się głównie na tułowiu lub proksymalnych częściach kończyn;
• guzki podskórne — niebolesne, drobne guzki zlokalizowane na wyprostnych powierzchniach stawów łokciowych i kolanowych.

Objawy małe gorączki reumatycznej u dorosłych

Objawy małe w gorączce reumatycznej są niespecyficzne dla tej jednostki chorobowej. Do objawów małych zaliczamy:

• gorączkę ≥ 38,5°C;
• wzrost wskaźników stanu zapalnego w badaniach laboratoryjnych: CRP ≥ 3 mg/dl oraz OB > 60 mm po 1 h;
• bóle stawów – bez nadmiernego ocieplenia i cech zapalenia;
• w EKG — blok przedsionkowo-komorowy I stopnia, czyli wszystkie pobudzenia przedsionków są przewodzone do komór, ale czas przewodzenia jest wydłużony (>200 ms).

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego, kardiologa lub internisty.

Wizytę u wybranego specjalisty, m.in. z dziedziny kardiologii lub medycyny rodzinnej, można umówić za pomocą portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Choroba reumatyczna serca

Zapalenie serca występuje u około 50% chorych na gorączkę reumatyczną. Proces zapalny najczęściej obejmuje zastawki lewej części serca, głównie zastawkę mitralną i rzadziej aortalną, powodując ich niedomykalność. W rzadszych przypadkach choroba reumatyczna serca może objawiać się zapaleniem mięśnia sercowego, wsierdzia, osierdzia czy uszkodzeniem układu bodźcoprzewodzącego.

W badaniu fizykalnym lekarz może stwierdzić występowanie szmerów nad sercem, które powinny być wskazaniem do poszerzenia diagnostyki o badania obrazowe. W badaniu ECHO serca najczęściej obserwuje się niedomykalność zastawki mitralnej z ograniczoną ruchomością płatków. Rzadziej mogą być widoczne guzki na zastawkach. W przypadku zerwania struny ścięgnistej dochodzi do wypadania płatka zastawki. 

Leczenie i profilaktyka gorączki reumatycznej serca

Rozpoznanie gorączki reumatycznej jest wskazaniem do hospitalizacji. Pacjent leczony jest w warunkach szpitalnych, otrzymując częste dawki kwasu acetylosalicylowego. W przypadku ciężkiego zapalenia serca, w przebiegu choroby reumatycznej serca, możliwe jest zastosowanie glikokortykosteroidów.

Paciorkowcowe zapalenia gardła mogą nawracać, zwiększając tym samym ryzyko rozwoju gorączki reumatycznej i zajęcia serca procesem autoimmunologicznym. W celu prewencji nawrotu gorączki reumatycznej, u pacjentów stosuje się ciągłą profilaktykę polegającą na podawaniu penicyliny benzatynowej domięśniowo raz na 4 tygodnie lub penicyliny doustnej 2 razy dziennie – aż do ukończenia 30. roku życia i co najmniej 5 lat od ostatniego rzutu choroby. U osób uczulonych na penicylinę alternatywą jest erytromycyna.

Bibliografia

1. Kuchar, E., Undas, A. (2024) Gorączka reumatyczna. Medycyna Praktyczna – Interna. Rozdział B16.II.2.14.  Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.14. (Dostęp: 08.2025).
2. Suchoń, E., Podolec, P. Choroba reumatyczna serca. Podyplomie.pl – Wielka Interna. Dostępne na: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/927,choroba-reumatyczna-serca?srsltid=AfmBOopv0rXKEZ8H0awvoC9nSkYa46M1VGX7jDGKjfmgaOPkhoktnB4T. (Dostęp: 08.2025).
3. Szenborn, L., Sawiec, P., Mrukowicz, J. (2024) Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina).. Medycyna Praktyczna – Interna. Rozdział B16.II.3.3. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.3. (Dostęp: 08.2025).

Autor