Oczopląs — co to jest?

Oczopląs (łac. nystagmus) to wedle powszechnej definicji niekontrolowane drganie gałek ocznych. Często opisywane jest jako tzw. skakanie wzroku w różnych kierunkach, tj. w prawo, w lewo, w górę, w dół oraz ruchem okrężnym. Ruchy te mogą być zarówno wolne i rytmiczne, jak i szybkie oraz nieregularne, ponadto mogą być stałe lub zmieniać się zależnie od kierunku patrzenia. Powstanie oczopląsu związane jest z zaburzeniem równowagi w napięciu mięśni okoruchowych, odpowiedzialnych za koordynację ruchów gałek ocznych.

Osoba z oczopląsem może poruszać się w nienaturalny sposób, mieć problemy z równowagą i koordynacją oraz olbrzymią trudność z utrzymywaniem skupienia wzroku na jednym punkcie. Podczas oczopląsu obraz widziany przez osobę chorą jest często zamazany i silnie drgający. Często pacjenci z tą przypadłością przechylają lub obracają głowę, aby spowolnić ruchy oczu i tym samym widzieć wyraźniej.

Oczopląs a zez — to nie to samo!

Można zauważyć powszechnie występujące zjawisko stosowania wyrazów oczopląs i zez zamiennie jako synonimy, jest to jednak błędne użycie. Pomimo że oba te zaburzenia dotyczą ruchów gałek ocznych, oczopląs to wykraczające poza kontrolę drgania oczu, podczas gdy zez dotyczy nieprawidłowego ustawienia jednego oka względem drugiego, gdzie patrzą one wówczas w różnych kierunkach. Leczenie i przyczyny tych schorzeń są różne.

Przyczyny oczopląsu

Powstanie oczopląsu może być spowodowane przyczynami neurologicznymi, rozwojowymi lub błędnikowymi.

Oczopląs wrodzony, który pojawia się u niemowląt i małych dzieci często ma podłoże genetyczne lub towarzyszy wtórnie innym schorzeniom, na przykład:

• albinizmowi;
• krótkowzroczności;
• zaćmie wrodzonej;
• retinopatii wcześniaczej;
• achromatopsji — chorobie polegającej na wrodzonej dysfunkcji czopków, czyli komórek receptorów obecnych w siatkówce, odpowiedzialnych za widzenie barw;
• aniridii — rzadkiej wadzie wrodzonej, polegającej na nie wykształceniu tęczówki;
• wrodzonej toksoplazmozie.

Do neurologicznych przyczyn oczopląsu zalicza się stwardnienie rozsiane, encefalopatie Wernickiego, guzy mózgu, urazy mózgu, uszkodzenia nerwu wzrokowego, móżdżku i pnia mózgu oraz udary mózgu. 

Natomiast oczopląs przedsionkowy związany jest z chorobami ucha wewnętrznego, które wpływają na zmysł równowagi. Do takich chorób należą choroba Ménière’a oraz zapalenie błędnika. Większość przypadków oczopląsu nabytego stanowi oczopląs przedsionkowy. 

Wystąpienie oczopląsu może być związane ze stosowaniem niektórych leków, chociażby uspokajających i przeciwpadaczkowych lub też być efektem po zażyciu środków odurzających, narkotyków lub alkoholu. Istnieje również powiązanie oczopląsu z nerwicą i innymi zaburzeniami psychicznymi. Niekiedy oczopląs może powstawać jako zaburzenie widzenia spowodowane niedoborem witaminy B12 lub B9 (kwasu foliowego).

Podczas obserwacji szybko przesuwających się obiektów (np. podczas jazdy samochodem) może pojawić się tzw. oczopląs fizjologiczny lub inaczej optokinetyczny. Taki rodzaj oczopląsu występuje u zdrowych osób i jego występowanie nie jest groźne.

Rodzaje oczopląsu

Można wyróżnić kilka rodzajów oczopląsu, w związku ze swoim okresem wystąpienia może on być wrodzony lub nabyty. Ze względu na kierunek ruchu gałek ocznych, mówi się o oczopląsie:

• poziomym (najczęstszym);
• pionowym;
• rotacyjnym (obrotowym);
• mieszanym.

Poza tym, ze względu na charakter tych ruchów wyróżnia się oczopląs wahadłowy, gdy gałki poruszają się z jednakową prędkością w obu kierunkach sinusoidalnie oraz oczopląs skokowy, szarpany, gdy ruchy są szybsze w jednym kierunku. Kierunek oczopląsu określany jest umownie według kierunku fazy szybkiej. Oczopląs szarpiący występuje częściej niż wahadłowy. Biorąc pod uwagę ilość ruchów gałek ocznych na minutę, określa się ponadto oczopląs wolny, średni i szybki.

Oczopląs może występować przez cały czas albo tylko napadowo, po spojrzeniu w lewo lub prawo. Niekiedy oczopląs występuje tylko w jednym oku, jednak często pojawia się on obustronnie. Co więcej, można wyróżnić także oczopląs ukryty, który pojawia się tylko po zasłonięciu jednego z oczu, a nie jest widoczny podczas widzenia obuocznego.

Gdy nie da się dowieść, co jest przyczyną powstania oczopląsu, jest on wówczas definiowany jako oczopląs samoistny.

Objawy i skutki oczopląsu

Wśród najczęstszych objawów oczopląsu pacjenci wymieniają:

• mimowolne drżenia gałek ocznych;
• oscylopsję, czyli wrażenie rytmicznego drżenia widzianego obrazu;
• zawroty głowy, wirowanie otoczenia, wrażenie unoszenia się i opadania;
• problemy z ostrością widzenia;
• nudności;
• wymioty;
• zaburzenia równowagi, uczucie braku stabilności;
• nieprawidłowe ułożenie głowy;
• pogorszenie słuchu;
• trudności w czytaniu i pisaniu;
• zmęczenie oczu.

Objawy oczopląsu często nasilone są poprzez wpływ stresu, zmęczenia czy też szybkich ruchów głowy. Osoby zmagające się z przewlekłym oczopląsem często doświadczają trudności w relacjach społecznych czy życiu zawodowym. W przypadku dzieci może to prowadzić do problemów z nauką i niskiej samooceny.

Oczopląs a prawo jazdy

Osoby z oczopląsem często mogą mieć trudności z prowadzeniem pojazdów i niekiedy może być to dla nich niemożliwe. Jednak decyzję na temat tego, czy dana osoba widzi na tyle dobrze, by prowadzić pojazd bezpiecznie, podejmuje lekarz orzecznik, specjalista medycyny pracy. Nie każdy rodzaj oczopląsu wyklucza z możliwości realizacji prawa jazdy, zależy to od stopnia jego nasilenia i określane jest przy pomocy badania wzroku.

Jak diagnozuje się oczopląs?

Rozpoznanie oczopląsu zazwyczaj opiera się na wywiadzie medycznym i obserwacji ruchów oczu. Diagnozę przeprowadza zazwyczaj lekarz okulista, jednak niekiedy wymagana jest konsultacja z neurologiem i laryngologiem lub innymi specjalistami. W celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się między innymi:

• badania okulistyczne (badanie ostrości widzenia, badanie reakcji źrenic na światło, badanie dna oka, ocenę tęczówki);
• konsultacje neurologiczne i laryngologiczne;
• rezonans magnetyczny (MRI);
• wideonystagmografię (VNG);
• elektronystagmografię (ENG);
• badania krwi.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Leczenie oczopląsu

Proces terapii oczopląsu zależny jest od przyczyny jego powstania. Niektóre formy oczopląsu są odwracalne, na przykład te powstałe na skutek działania leków. Inne formy mogą wymagać leczenia objawowego, które może obejmować zarówno leczenie farmakologiczne, chirurgiczne, psychologiczne, jak i rehabilitacyjne. Wśród leków stosowanych w tym schorzeniu wymienia się często baklofen, gabapentynę i karbamazepinę. Lekarz może także zalecić wstrzyknięcie toksyny botulinowej w konkretne mięśnie gałki oka. Przy wrodzonym oczopląsie często konieczne jest przeprowadzenie operacji okulistycznych. Kluczowe znaczenie ma również stosowanie specjalnych ćwiczeń mających na celu rehabilitację wzroku. W niektórych przypadkach podstawą leczenia oczopląsu jest korekcja wady wzroku przy pomocy okularów korekcyjnych z soczewkami pryzmatycznymi lub soczewek kontaktowych.

Bibliografia

1. Stodolska-Nowak, A., Siwiec-Prościńska, J. (2018). Oczopląs. Okulistyka po dyplomie,. 3. Dostępne na: https://podyplomie.pl/okulistyka/30671,oczoplas. (Dostęp: 04.2025).
2. Kates, M. M., Beal, C. J. (2021). Nystagmus. JAMA, 325(8), 798. DOI: 10.1001/jama.2020.3911.
3. Lemos, J., Strupp, M. (2022). Central positional nystagmus: an update. Journal of neurology, 269(4), s. 1851–1860. DOI: 10.1007/s00415-021-10852-8.
4. Panthagani, J., Virdee, J., MacDonald, T., Bruynseels, A., Batra, R. (2020). Acquired nystagmus. British journal of hospital medicine (London, England : 2005), 81(11), s. 1–8. DOI: 10.12968/hmed.2020.0320. 

Autor