Densytometria — co to jest?

Densytometria, inaczej pomiar gęstości kości (ang. bone mineral density, BMD), jest specjalistycznym badaniem obrazowym. BMD polega na zastosowaniu niskich dawek promieniowania rentgenowskiego, aby zmierzyć zawartość związków mineralnych w kościach — głównie wapnia. Wykorzystywane w densytometrii dawki promieniowania są około 20-krotnie niższe niż w przypadku tych stosowanych w badaniu rentgenowskim klatki piersiowej. Takie równoważne dawki promieniowania kosmicznego docierają do człowieka w ciągu 4 godzin pobytu na wolnym powietrzu. Podczas badania densytometrycznego wykorzystuje się przede wszystkim trzy różne techniki:

• podwójną wiązkę promieniowania rentgenowskiego (DXA);
• ultrasonografię;
• tomografię komputerową.

Dzięki temu badaniu możliwe jest rozpoznanie między innymi osteoporozy, osteopenii oraz ognisk kalcyfikacji. 

Zarezerwuj dogodny termin telewizyty u lekarza rodzinnego

Badanie densytometryczne a osteoporoza

Osteoporoza to metaboliczna choroba kości, z którą zmagają się najczęściej osoby starsze, zwłaszcza kobiety po menopauzie i mężczyźni po 60. roku życia. W przebiegu osteoporozy może dochodzić do patologicznych złamań, zwłaszcza w obrębie kręgosłupa, szyjki kości udowej i kości promieniowej przedramienia. Niestety osteoporoza rozpoznawana jest najczęściej dopiero po wystąpieniu złamania, na podstawie zdjęć radiologicznych. Jedyną opcją dającą możliwość oszacowania ryzyka złamań przed ich wystąpieniem jest zastosowanie metod densytometrycznych. Techniki te pozwalają określić przybliżone stężenie wapnia występującego w szkielecie w postaci hydroksyapatytu. Większość tych metod polega na pomiarze stopnia pochłaniania promieniowania rentgenowskiego przez badaną kość.

Densytometria — jak interpretować wyniki?

Wyniki densytometrii przedstawiane są w postaci dwóch wartości:

• T-score — parametr porównujący gęstość badanej kości z wartością referencyjną u młodych zdrowych dorosłych w wieku 20-29 lat;
• Z-score — odchylenie standardowe od normy gęstości kości z wynikami osób w tym samym wieku i tej samej płci.

Interpretacji wyników densytometrii może dokonać jedynie lekarz, po uwzględnieniu dodatkowych czynników, takich jak stosowane przez badanego leki, predyspozycje rodzinne, choroby współistniejące czy wcześniejsze występowanie złamań. Wartości wskaźnika T większe od -1 uznawane są za normę. Jeżeli wartość T mieści się w przedziale od -1,0 do -2,5 mamy do czynienia zazwyczaj z osteopenią. Gdy wskaźnik T jest niższy niż -2,5 może to świadczyć o występowaniu osteoporozy. Z kolei wskaźnik Z mniejszy od 0 sugeruje, że przyczyną utraty gęstości kości nie jest wiek pacjenta. Wartość wskaźnika Z jest szczególnie ważna w przypadku interpretacji wyników dzieci i młodzieży, u których nie zakończył się jeszcze proces kostnienia.

Densytometria — kiedy wykonać to badanie?

Istnieje wiele sytuacji, w których densytometria może być przydatna. Badania densytometryczne zaleca się wykonywać przede wszystkim:

• pacjentom z rozpoznaną osteoporozą (do oceny skuteczności leczenia);
• osobom z historią osteoporozy w rodzinie;
• kobietom po menopauzie;
• mężczyznom po 70. roku życia;
• po epizodzie złamania niskoenergetycznego, czyli następującego pod wpływem niewielkiej siły, na przykład upadku z własnej wysokości;
• chorym leczonym glikokortykosteroidami lub lekami przeciwpadaczkowymi;
• osobom o niskiej masie ciała;
• pacjentom z chorobami przewlekłymi, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność tarczycy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, cukrzyca typu 1.

Densytometria — przeciwwskazania

Chociaż densytometria jest stosunkowo bezpiecznym badaniem, to istnieją przeciwwskazania do jej wykonania. Nie należy przeprowadzać pomiaru densytometrycznego u:

• kobiet w ciąży;
• minimum przez dwa dni po podaniu środka kontrastowego;
• w miejscu występowania dużych zmian zwyrodnieniowych, złamań lub protez.

Jak wygląda badanie densytometryczne?

Całe badanie densytometryczne trwa zazwyczaj od 10 do 20 minut i nie powoduje żadnego dyskomfortu czy bólu pacjenta. Przed badaniem niezbędne jest wykonanie pomiaru wzrostu i masy ciała oraz przeprowadzenie wywiadu na temat występujących schorzeń, oraz stosowanych leków. Podczas densytometrii osoba badana musi położyć się na specjalnym stole pomiarowym, jedynie przy badaniu przedramienia można siedzieć. Pod stołem, na którym leży pacjent, umieszczona jest mikrolampka rentgenowska emitująca promieniowanie o wartości około 2.0 mSv. W tym czasie nad ciałem badanego może przesuwać się specjalne ramię aparatu rentgenowskiego, które posiada wbudowany czujnik promieniowania. Osoba sterująca urządzeniem wykuje wówczas zdjęcia określonych wcześniej odcinków ciała, a komputer przy pomocy oprogramowania analizuje dane i generuje wyniki. Badanie pojedynczej lokalizacji trwa zwykle około 2-3 minuty i należy wówczas zachować pozycję nieruchomą. Bezpośrednio po badaniu można już wrócić do swoich codziennych aktywności. Wyniki densytometrii zawsze muszą być omówione przez lekarza, zazwyczaj reumatologa lub endokrynologa. Kolejne badania powinno się wykonywać na tym samym aparacie, ponieważ zwiększa to powtarzalność wyników i ułatwia ich interpretację.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Jak przygotować się do densytometrii?

Przed wykonaniem badania densytometrycznego zawsze przekazywane są pacjentom szczegółowe informacje na temat odpowiedniego przygotowania. Przede wszystkim na badanie densytometryczne nie można wnosić żadnej biżuterii i warto zadbać o to, aby ubranie w tym dniu pozbawione było wszelkich metalowych elementów, takich jak guziki, fiszbiny czy suwaki. Do przeprowadzenia densytometrii niewymagane jest stosowanie żadnej szczególnej diety, nie trzeba też być na czczo, jedzenie nie ma na nią wpływu. Warto jednak minimum na 24 godziny przed badaniem odstawić stosowanie suplementów wapnia i witaminy D, aby nie wpłynęło to na odczytane wyniki. Nie powinno się wykonywać badania densytometrycznego bezpośrednio po kontrastowym RTG, tomografii lub rezonansie, zaleca się wówczas zachowanie 7-dniowego odstępu.

Bibliografia

1. Pruszyński, B. (red), (2013). Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka badań. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, ISBN 978-83-200-4174-3, s. 372-376.
2. Krokosz, M., Guła, Z. (2013). Densytometria. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/64580,densytometria. (Dostęp: 04.2024).
3. Schousboe, J. T., Shepherd, J. A., Bilezikian, J. P., Baim, S. (2013). Executive summary of the 2013 International Society for Clinical Densitometry Position Development Conference on bone densitometry. Journal of clinical densitometry : the official journal of the International Society for Clinical Densitometry, 16(4), s. 455–466.DOI: 10.1016/j.jocd.2013.08.004.
4. Błaszczyk, B., Błaszczyk, T. (2020). Zastosowanie densytometru DXA w diagnostyce osteoporozy. Inżynier i Fizyk Medyczny, 9(3). 
5. Khan, A. A., Choudur, H. N., Lentle, B. (2021). Diagnosis of Osteoporosis: Clinical and Densitometric Analysis. Canadian Association of Radiologists journal, 72(2), 326.DOI: 10.1177/0846537120944385.

Autor