Prolaktyna - rola w organizmie

Prolaktyna (inaczej PRL) jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Jej dwie główne funkcje w organizmie to: laktacja i rozwój gruczołów piersiowych. Poza regulacją laktacji, prolaktyna bierze udział m.in. w procesach metabolicznych i immunologicznych. Prolaktyna odpowiada również za prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego, ponieważ wpływa na wydzielanie gonadotropin przez przysadkę mózgową. Zbyt małe stężenie gonadotropin może powodować cykle bezowulacyjne.

Umów termin wizyty u endokrynologa

Prolaktyna - normy

Poziom prolaktyny jest zmienny. Zmiany u kobiet i mężczyzn obserwowane są w ciągu doby (najwyższy poziom nad ranem). U kobiet natomiast prolaktyna wykazuje wahania zgodnie ze stężeniem estrogenów i progesteronu, dlatego będzie różnić się ze względu na aktualny stan fizjologiczny: wzrasta w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, a spada w drugiej, wzrasta w czasie ciąży i karmienia dziecka piersią i spada w czasie porodu. Normy prolaktyny dla mężczyzn i kobiet, które nie są w ciąży i nie karmią piersią przedstawia poniższa tabela:

Normy prolaktyny dla dzieci nie są ustalone.

Prolaktyna - normy w ciąży i laktacji

Norma dla kobiet w ciąży lub kobiet karmiących piersią wynosi od 80 do 400 ng/ml. W terminie porodu stężenia prolaktyny mogą osiągnąć wartość 400 ng/ml. Po porodzie poziom PRL nie pozostaje stale podwyższony. Stężenie wzrasta tylko podczas okresów stymulacji brodawki sutkowej podczas ssania piersi przez noworodka. Tak długo, jak dziecko regularnie jest karmione piersią, poziomy prolaktyny są podwyższone. Jeżeli kobieta po porodzie nie karmi dziecka piersią, stężenie prolaktyny powraca do normalnego poziomu w czasie od 3 do 6 tygodni.

Kiedy badać prolaktynę?

Wskazania do wykonania badania poziomu prolaktyny to:

• zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, trądzik i nadmierne owłosienie u kobiet,  zmniejszenie libido, stany depresyjne, drażliwość;
• zaburzenia mineralizacji (uwapnienia) kości;
• bóle głowy, zaburzenia widzenia;
• mlekotok u obu płci;
• impotencja u mężczyzn i ginekomastia (powiększenie gruczołu piersiowego).

Prolaktyna - przygotowanie do badania

Badanie prolaktyny polega na pobraniu krwi obwodowej i pomiarze w niej stężenia prolaktyny. Ponieważ jest to badanie hormonalne, warto się do niego odpowiednio przygotować:

• Najbardziej miarodajny wynik otrzymamy, gdy prolaktyna będzie oznaczana na czczo, najlepiej 2-3 godziny po przebudzeniu. Badanie prolaktyny na czczo jest ważne, ponieważ obfity posiłek należy do czynników mogących wpłynąć na jej poziom. 
• Badanie PRL najlepiej zrobić w określonym dniu cyklu miesiączkowego - między 2 a 5 dniem cyklu. Natomiast badanie prolaktyny podczas miesiączki może dać fałszywe wyniki.
• Zalecane jest powstrzymanie się przed aktywnością seksualną, ponieważ drażnienie brodawek sutkowych może zwiększyć jej poziom.
• Przed planowanym badaniem należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i stresu.

Badanie prolaktyny z obciążeniem

W teście z metoklopramidem wykorzystuje się ośrodkowe działanie leku, polegające na blokowaniu receptorów dopaminergicznych typu 2 (D2). Wynikiem działania metoklopramidu podawanego w dawce 10 mg jest wzrost stężeń prolaktyny od >2 do 6 razy w stosunku do wartości wyjściowych. Metodologia badania prolaktyny z obciążeniem polega na oznaczeniu jej stężenia we krwi pobranej na czczo, przed doustnym podaniem metoklopramidu, a następnie 60 minut i 120 minut po podaniu leku. Cena w przypadku badania, w którym prolaktyna oznaczana jest z obciążeniem jest dwukrotnie wyższa od podstawowego badania poziomu tego hormonu. Warto ustalić wspólnie z lekarzem endokrynologiem lub ginekologiem jak będzie przebiegała diagnostyka, aby była jak najbardziej indywidualnie dopasowana do przypadku pacjenta.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Wysoka prolaktyna - przyczyny

Kilka czynników może powodować wyższe niż prawidłowe poziomy prolaktyny we krwi:

• prolactinoma - to łagodny guz, który powstaje w przysadce mózgowej i powoduje nadmierne wydzielanie prolaktyny. Jest to rodzaj gruczolaka przysadki mózgowej.
• leki stosowane w codziennej praktyce lekarskiej:
  • przeciwdepresyjne;
  • neuroleptyki;
  • antykoncepcja hormonalna;
  • opioidy;
  • leki przeciwwymiotne.

Choroby endokrynologiczne, których wynikiem jest wysoka prolaktyna to m.in. niedoczynność tarczycy i zespół policystycznych jajników (PCOS). Dlatego zawsze, gdy wystąpi wysoki poziom prolaktyny warto zbadać tarczycę.

Wysoka prolaktyna - objawy

Stan w organizmie, gdy w badaniach mamy do czynienia z wysoką prolaktyną nazywa się hiperprolaktynemią. Podwyższona prolaktyna może być związana z czynnikami fizjologicznymi lub wynikać ze stanów chorobowych. Skutki wysokiej prolaktyny mogą negatywnie wpływać na zdrowie reprodukcyjne. Wysoka prolaktyna może uniemożliwić zajście w ciążę.

Wysoka prolaktyna u kobiet

Hiperprolaktynemii u kobiet towarzyszą poniższe objawy:

• wtórny brak miesiączki;
• osłabienie libido;
• bóle piersi i niezłośliwe guzy piersi;
• zaburzenia płodności;
• objawy wywołane możliwą obecnością gruczolaka przysadki (bóle głowy, upośledzenie pola widzenia, napady drgawkowe);
• mlekotok;
• osteopenia/osteoporoza.

Wysoka prolaktyna u mężczyzn

Prolaktyna u mężczyzn wspiera produkcję testosteronu. Jednak w tym przypadku więcej nie znaczy lepiej. Gdy prolaktyna jest podwyższona może powodować u mężczyzn:

• zaburzenia erekcji;
• niskie poziomy testosteronu;
• zaburzenia płodności;
• powiększenie tkanki piersiowej (ginekomastię).

Ciekawostka! 

Prolaktyna ma wpływ na libido ze względu na to, że w regulacji wydzielania prolaktyny bierze udział dopamina. Oba te hormony odpowiadają za napięcie seksualne. Za sprawą prolaktyny poziom dopaminy obniża się po orgazmie. Jest to jeden z mechanizmów odpowiedzialnych za zaspokojenie seksualne.

Jak obniżyć prolaktynę?

Leczenie hiperprolaktynemii powinno być przyczynowe, ponieważ tylko wyeliminowanie przyczyny zapobiega nawrotom. W sytuacji, gdu leki powodują wysoki poziom prolaktyny, lekarz może zadecydować o odstawieniu lub zmianie leczenia. W przypadku osób z otyłością brzuszną warto wprowadzić odpowiednią dietoterapię, która pomoże zredukować masę ciała. Jest to ważne, ponieważ tkanka tłuszczowa jest endokrynnie czynna i może wpływać na podwyższenie prolaktyny. Również choroby endokrynologiczne, które są przyczyną wysokiej prolaktyny mogą powodować tycie. Zmiana nawyków żywieniowych w tych przypadkach jest kluczowa i wraz z farmakoterapią redukuje negatywne objawy. Warto włączyć również odpowiednią suplementację. Niepokalanek mnisi w naturalny sposób pomaga obniżyć prolaktynę. Konieczne mogą okazać się leki na obniżenie prolaktyny. W przypadku kobiet z zaburzeniami płodności leczenie lekiem może przywrócić płodność i ułatwić zajście w ciążę.

Niska prolaktyna

W większości przypadków niski poziom prolaktyny nie będzie powodował odczuwalnych objawów. Jedynym objawem zbyt niskiego poziomu prolaktyny będzie brak uruchomienia laktacji po porodzie.

Bibliografia

1. Bernard, V., Young, J., & Binart, N. (2019). Prolactin—a pleiotropic factor in health and disease. Nature Reviews Endocrinology, 15(6), 356-365.
2. Freeman, M. E., Kanyicska, B., Lerant, A., & Nagy, G. (2000). Prolactin: structure, function, and regulation of secretion. Physiological reviews.
3. Zgliczyński, W., & Zdunowski, P. (2005). Hiperprolactinaemia-pitfalls in PRL assessment. Endokrynologia Polska, 56(6), 980-985.

Autor