Jakie hormony produkuje tarczyca?

Tarczyca to niewielki, ale niezwykle istotny gruczoł wydzielania wewnętrznego. Znajduje się w przedniej części szyi. Ten niepozorny gruczoł produkuje trzy hormony:

• tyroksynę (T4),
• trójjodotyroninę (T3),
• kalcytoninę.

Każdy z nich odgrywa znaczącą rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu. Oddziaływują one bowiem zarówno na metabolizm, pracę układu nerwowego, jak i układu sercowo-naczyniowego. 

Hormon T4 (tyroksyna)

Tarczyca w największych ilościach wytwarza tyroksynę, stanowi ona nawet 85% jej produkcji (około 80 ug na dobę). Tyroksyna (T4) jest hormonem zawierającym w swoim składzie aż cztery atomy jodu. Co ciekawe, hormon ten jest mało aktywną formą, ale stanowi prekursor do powstania drugiego hormonu — trójjodotyroniny. To trójjodotyronina jest aktywną formą hormonu tarczycy, która ma możliwość bezpośredniego wpływu na metabolizm komórkowy. 

Hormon T3 (trójjodotyronina)

Trójjodotyronina, inaczej T3, powstaje zarówno w gruczole tarczycy, jak i w tkankach obwodowych (na skutek konwersji tyroksyny). W procesie konwersji hormonu T4 do T3 kluczową rolę odgrywają enzymy nazywane dejodynazynami, ze względu na zdolność odbierania atomu jodu z cząsteczek. 

Oba wspomniane wcześniej hormony są pochodnymi aminokwasu tyrozyny, a ich produkcja jest inicjowana przez TSH (tyreotropinę) — hormon wydzielany przez przysadkę mózgową. Wzajemna relacja pomiędzy gruczołem tarczycowym a przysadką mózgową nosi miano ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Kalcytonina

Komórki okołopęcherzykowe tarczycy odpowiedzialne są za wytwarzanie kalcytoniny, hormonu odpowiadającego za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej. Kalcytonina działa poprzez obniżenie poziomu zjonizowanego wapnia we krwi, na drodze zwiększenia jego wydalania przez nerki oraz hamowanie jego przyswajania w jelitach. Jej prawidłowy poziom gwarantuje ochronę kośćca przed osteoporozą.

Umów dogodny termin telewizyty u endokrynologa

Funkcje hormonów tarczycy

Hormony tarczycy wykazują bardzo wielokierunkowe działanie i wpływają niemal na każdy aspekt funkcjonowania organizmu. To one zwiększają tempo przemiany materii poprzez regulację zużycia tlenu i produkcji energii w komórkach. Trójjodotyronina działa na poziomie mitochondrialnym, gdzie zwiększa produkcję ATP. 

Ponadto, hormony tarczycy mogą zwiększać siłę skurczu mięśnia sercowego i przyspieszać akcję serca. Wykazano, że mają także zdolności pobudzania syntezy receptorów beta-adrenergicznych, co prowadzi do wzrostu ciśnienia skurczowego i obniżenia ciśnienia rozkurczowego. 

Niedobór hormonów tarczycy prowadzi do spowolnienia metabolizmu i przyrostu masy ciała, natomiast ich nadmiar może powodować utratę wagi. Hormony tarczycy odpowiadają za gospodarkę białkami, lipidami i węglowodanami. Ponadto tyroksyna i trójjodotyronina mają wpływ na układ pokarmowy i regulacje perystaltyki jelit. Niedobór tych hormonów może powodować uporczywe zaparcia, a nadmiar z kolei może prowadzić do biegunek. 

Dodatkowo hormony tarczycy odpowiadają za wygląd skóry, włosów i paznokci, zapobiegając ich kruchości i łamliwości. Bardzo ważne jest zapewnienie prawidłowego poziomu trójjodotyroniny w okresie prenatalnym i wczesnego dzieciństwa, ze względu na jego wpływ na rozwój mózgu, zwłaszcza neuronów kory mózgowej. Niedobór hormonów tarczycy u noworodków może prowadzić do opóźnienia umysłowego i kretynizmu. Co więcej, to właśnie te hormony odpowiadają za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała, na skutek zwiększenia aktywności termogenicznej w tkance tłuszczowej brunatnej. 

Hormony tarczycy a hormony płciowe 

Chociaż hormony tarczycy i hormony płciowe na pozór są ze sobą niezwiązane, to hormony tarczycy biorą udział w prawidłowym przebiegu dojrzewania płciowego. Co więcej, zmiany puli hormonów płciowych wpływają na funkcje tarczycy, dlatego też szczególnie ważne jest kontrolowanie poziomu hormonów tarczycy w czasie ciąży, menopauzy i w okresie stosowania antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej (HTZ).

Badania hormonów tarczycy

Aby ocenić funkcje tarczycy, niezbędne jest wykonanie szeregu badań diagnostycznych. Wyróżnia się badania oznaczane z krwi, takie jak stężenie:

• FT4 (wolna tyroksyna) — poziom aktywnej frakcji hormonu T4;
• FT3 (wolna trójjodotyronina) — poziom aktywnej frakcji hormonu T3. Ponieważ większa jego część powstaje na skutek konwersji hormonu T4 wewnątrz komórek, rzadziej wykorzystuje się go w badaniach krwi;
• TSH (tyreotropina) — czyli hormon przysadki mózgowej, który reguluje pracę tarczycy. Jest bardzo czułym wskaźnikiem, ponieważ ulega wahaniom już przy niewielkich odchyleniach stężeń hormonów tarczycy;
• anty-TPO i anty-TG — poziom przeciwciał przeciwtarczycowy, pomocny w diagnozowaniu chorób autoimmunologicznych.

Poza tym, aby sprawdzić prawidłowe działanie tarczycy, potrzebne jest nieraz wykonanie USG tarczycy. To badanie obrazowe umożliwiające ocenę struktury i wielkości gruczołu. Niekiedy konieczne może się okazać wykonanie scyntygrafii tarczycy, badania wykonywanego z udziałem radioizotopów.

Normy hormonów tarczycy

W zależności od laboratorium wykonującego pomiary, wykorzystywanego urządzenia i metody, zakresy referencyjne norm hormonów tarczycy mogą się różnić. Ogólnie przyjęte normy stężenia TSH oraz hormonów tarczycy u osoby dorosłej wynoszą:

• TSH: 0,4-4,0 mIU/l;
• FT4: 11,8-24,6 pmol/l;
• FT3: 4,0-7,8 pmol/L;
• kalcytonina: 8,3-22,0 pmol/L.

Do oznaczenia stężenia hormonów tarczycy wystarczy pobranie niewielkiej ilości krwi, dlatego nie ma przeciwwskazań do wykonywania tych badań. Podwyższony poziom TSH przy jednoczesnym niskim poziomie FT4 może wskazywać na niedoczynność tarczycy, natomiast niskie TSH i wysokie FT4 sugerują nadczynność tarczycy. Diagnostyką i leczeniem chorób tarczycy zajmuje się lekarz endokrynolog.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Wskazania do badania hormonów tarczycy

Badanie poziomu hormonów tarczycy należy do badań, które powinno być wykonywane przez każdego dorosłego regularnie. Bardzo ważne jest kontrolowanie poziomu tych hormonów u kobiet w ciąży i dzieci, należy jednak pamiętać o tym, że normy w tych grupach są inne niż dla osób dorosłych. Istnieją także symptomy, których obecność wymaga sprawdzenia stężenia hormonów tarczycy. Do objawów tych należą m.in.: 

• nagła utrata masy ciała lub niekontrolowane tycie,
• zaburzenia pamięci
• nadmierna senność i zmęczenie lub pobudzenie,
• bóle i obrzęk szyi, powiększone wole,
• spadek apetytu,
• nadmierne wypadanie włosów,
• wahania nastroju,
• wrażenie zimnych stóp i dłoni,
• nadpotliwość lub zmniejszona potliwość,
• zwiększona łamliwość kości,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• drżenie rąk,
• łuszcząca się, przesuszona skóra,
• zaparcia i problemy trawienne,
• zaburzenia miesiączkowania,
• nietolerancja wysiłku fizycznego i gorąca.

Nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy — skutki

Wszelkie wahania stężenia hormonów tarczycy mogą wskazywać na choroby tarczycy. W przypadku nadmiernej lub niedostatecznej produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny stwierdza się nadczynność tarczycy bądź jej niedoczynność. Nieprawidłowe wartości hormonów tarczycy mogą być skutkiem chorób autoimmunologicznych, do których należą choroba Gravesa-Basedowa czy choroba Hashimoto. W niektórych sytuacjach nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy może wskazywać na nowotwór tarczycy.

Bibliografia

1. Herman, P. (2014). Hormony tarczycy - trójjodotyronina (T3) i tyroksyna (T4). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/98805,hormony-tarczycy-trojjodotyronina-t3-i-tyroksyna-t4 (Dostęp: 02.2024).
2. Carvalho, D. P., Dupuy, C. (2017). Thyroid hormone biosynthesis and release. Molecular and cellular endocrinology, 458, 6–15. https://doi.org/10.1016/j.mce.2017.01.038
3. Kuryłło, M.,  Mojs, E. (2022). The impact of hypothyroidism on cognitive processes, with particular emphasis on attention and memory issues.Neuropsychiatry and Neuropsychology, 17(3), 194-200. https://doi.org/10.5114/nan.2022.124706.
4. García-Solís, P., García, O. P., Hernández-Puga, G., Sánchez-Tusie, A. A., Sáenz-Luna, C. E., Hernández-Montiel, H. L., Solis-S, J. C. (2018). Thyroid hormones and obesity: a known but poorly understood relationship. Endokrynologia Polska, 69(3), 292–303. https://doi.org/10.5603/EP.2018.0032.

Autor