Wskazania do stosowania leków na tarczycę

Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego odgrywającym ogromną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu. To ona odpowiedzialna jest za metabolizm, wzrost, wygląd skóry, pracę układu krwionośnego, nerwowego, pokarmowego i wiele innych procesów. Zaburzenia jej pracy wymagają szybkiego wdrożenia odpowiedniego leczenia przez endokrynologa. Do chorób tarczycy leczonych przy pomocy farmakoterapii należą:

• niedoczynność tarczycy, 
• nadczynność tarczycy,
• choroba Hashimoto,
• choroba Gravesa-Basedowa,
• wole guzkowe nietoksyczne lub toksyczne,
• rak tarczycy,
• ostre i podostre zapalenie tarczycy.

Pamiętaj, że wizytę u wybranego specjalisty z łatwością umówisz poprzez portal LekarzeBezKolejki.pl.

Umów dogodny termin wizyty online u endokrynologa

Rodzaje leków na tarczycę

Leki na tarczycę to niejednolita grupa substancji leczniczych. Zależnie od mechanizmu działania sprawdzają się one w różnych wskazaniach. 

Nadczynność tarczycy — jakie leki?

W przypadku nadczynności tarczycy stosuje się głównie tyreostatyki lub inaczej leki przeciwtarczycowe. Ich rolą jest hamowanie syntezy i uwalniania tyroksyny, jednego z hormonów produkowanych przez tarczycę. Do tyreostatyków należą: 

• pochodne tiouracylu (takie jak tiamazol i propylotiouracyl),
• nadchlorany,
• jony jodu i roztwór jodu w jodku potasu.

W celu kontrolowania objawów nadczynności tarczycy, niekiedy stosuje się propranolol. Lek ten łagodzi objawy nadmiernej stymulacji adrenergicznej, między innymi drżenie rąk i kołatanie serca.

Jakie leki na niedoczynność tarczycy?

Z kolei leczenie niedoczynności tarczycy polega na substytucji hormonów tarczycy. W tym celu stosuje się lewotyroksynę lub liotyroninę. W tej jednostce chorobowej można także rozważyć ewentualną suplementację jodkiem potasu, który jest substratem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy.

Dobrym wsparciem dla pracy tarczycy może okazać się wdrożenie suplementacji cynkiem i magnezem. Ponadto rozważane jest włączenie do diety dodatkowych porcji selenu, czyli pierwiastka niezbędnego do prawidłowej pracy enzymów zaangażowanych w syntezę hormonów tarczycy.

Jak działają leki na tarczycę?

Leki na tarczycę odznaczają się różnymi mechanizmami działania, dzięki różnicom w swojej budowie chemicznej. Zalicza się tu m.in. pochodne tiouracylu, lewotyroksynę, jod czy nadchlorany.

Pochodne tiouracylu - propylotiouracyl i tiamazol

Mechanizm działania pochodnych tiouracylu polega na blokowaniu przekształcania jodku w jod, na skutek czego to jod, zamiast jodku zostaje wbudowany w prekursory tyrozyny. Poza tym propylotiouracyl zmniejsza obwodową konwersję tyroksyny do trójjodotyroniny oraz działa immunosupresyjnie. W wyniku tych działań stopniowo obniża się stężenie hormonów tarczycy, jednak efekt ten widoczny jest dopiero po upływie 1-2 tygodni. Leczenie tymi pochodnymi polega zazwyczaj na początkowym podawaniu wysokiej dawki, a następnie stosowaniu dawki podtrzymującej. U pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa po roku leczenia można podjąć próbę odstawienia pochodnych tiouracylu.

Nadchlorany

Nadchlorany to inaczej tak zwane środki hamujące jodowanie tyreoglobuliny. Jony nadchloranowe hamują na zasadzie antagonizmu kompetencyjnego wychwyt jonów jodkowych przez tarczycę. Nadchlorany wykorzystywane są głównie, gdy konieczne jest wykonanie badania obrazowego z podaniem jodowego środka kontrastowego u chorych, u których występuje większe ryzyko rozwoju przełomu tarczycowego.

Jodki i jod elementarny

Duże dawki jodków i jodu wywołują chwilowe zmniejszenie aktywności enzymów proteolitycznych uwalniających hormony tarczycy z tyreoglobuliny. Na skutek tego działania zwiększa się gromadzenie hormonów tarczycy w koloidzie oraz zmniejsza się wielkość i ukrwienie wola nadczynnego. Dlatego też, substancje te wskazane są przede wszystkim przed operacją wola.

Jod promieniotwórczy

Jod radioaktywny J131 emituje promieniowanie β i γ, które niszczy hormonalnie czynną tkankę tarczycy. Okres półtrwania jodu wynosi 8 dni i jest on gromadzony w tarczycy w taki sam sposób jak zwykły jod. Leczenie jodem promieniotwórczym jest skuteczne w terapii raka tarczycy, nadczynności i wolu obojętnym. Efekty leczenia występują po 2-4 miesiącach stosowania. Przeciwwskazaniami do stosowania jodu radioaktywnego jest ciąża, okres karmienia piersią i okres wzrostu.

Lewotyroksyna

Lewotyroksyna jest syntetycznym analogiem tyroksyny (T4). Wiąże się ona silniej z białkami niż trijodotyronina, przez co ma dłuższy okres półtrwania. Po podaniu doustnym przekształca się w organizmie do aktywnej formy trójjodotyroniny, dzięki czemu uzupełnia niedobory tego hormonu i normalizuje metabolizm komórkowy. Lewotyroksyna zalecana jest do stosowania w leczeniu niedoczynności tarczycy, choroby Hashimoto i jako terapia substytucyjna po chirurgicznym usunięciu tarczycy. Bardzo ważne jest spożywanie lewotyroksyny na czczo, co najmniej 30-60 minut przed śniadaniem, popijając niewielką ilością wody. Dawka leku dobierana jest indywidualnie na podstawie wyników badań hormonalnych oraz stanu klinicznego pacjenta. Względnymi przeciwwskazaniami do stosowania lewotyroksyny są dławica piersiowa, zawał mięśnia sercowego i zaburzenia rytmu serca z tachykardią.

Liotyronina

Liotyronina jest syntetycznym analogiem trójjodotyroniny (T3). Działa szybciej niż lewotyroksyna, ale ma krótszy okres półtrwania. W Polsce nie są dostępne preparaty czystej liotyroniny, dostępny jest preparat zawierający mieszaninę L-T3 i  L-T4 w proporcji 1:5.

Skutki uboczne leków na tarczycę

Poszczególne leki na tarczycę mogą wywoływać różne działania niepożądane, związane ze zbyt wysokim lub zbyt niskim stężeniem hormonów tarczycowych we krwi. W przypadku lewotyroksyny i liotyroniny najczęstszymi skutkami ubocznymi są:

• zwiększona temperatura ciała;
• niepokój;
• zwiększona pobudliwość;
• zaburzenia snu;
• biegunka;
• zmniejszenie masy ciała;
• zwiększona potliwość;
• tachykardia.

Zupełnie innych działań niepożądanych można spodziewać się po stosowaniu tyreostatyków. Nadchlorany najczęściej wywołują zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Niekiedy mogą wywołać jednak dużo groźniejszą agranulocytozę, niedokrwistość aplastyczną i zespół nefrotyczny. Pochodne tiouracylu mogą wywoływać nudności, zaburzenia węchu, ból stawów oraz reakcje alergiczne. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych takich jak agranulocytoza, ostre zapalenie wątroby lub zapalenie naczyń należy przerwać leczenie. Stosowanie jodu i jodków może powodować wykwity skórne, reakcje alergiczne, zapalenie spojówek i uczynienie procesu gruźliczego. 

Każda terapia lekami na tarczycę wymaga indywidualnego doboru dawkowania i regularnej kontroli poziomu hormonów, aby zapewnić skuteczność leczenia i zminimalizować ryzyko działań niepożądanych. Wszelkie wątpliwości należy konsultować z lekarzem POZ lub endokrynologiem.

Bibliografia

1. Mutschler, E., Geisslinger, G., Kroemer, H. K., Ruth, P. (Red.). (2022). Mutschler. Farmakologia i toksykologia (M. Droździk, Red. wyd. pol.). Wydawnictwo MedPharm Polska, s. 355-364.
2. Ruchała M., Szczepanek-Parulska E., Płaczkiewicz-Jankowska E.(2017). Rozpoznawanie i leczenie nadczynności tarczycy. Podsumowanie wytycznych American Thyroid Association 2016. Med. Prakt., 1, 62–71.
3. Douglas, R. (2024) Treatment of primary hypothyroidism in adults. UpToDate Dostępne na: https://www.uptodate.com/contents/treatment-of-primary-hypothyroidism-in-adults. (Dostęp 02.2025)

Autor