Przytarczyce — co to?

Przytarczyce to cztery małe gruczoły zlokalizowane na tylnej powierzchni tarczycy w przedniej części szyi. Ich główną rolą jest produkcja i wydzielanie parathormonu (PTH), który odpowiedzialny jest za regulację poziomu makroelementów, wapnia i fosforu we krwi.  Parathormon zwiększa stężenie wapnia we krwi poprzez uwalnianie wapnia z kości oraz zwiększanie jego reabsorpcji w nerkach. Ponadto parathormon stymuluje produkcję aktywnej formy witaminy D, która następnie może zwiększać wchłanianie wapnia z jelit. Prawidłowe funkcjonowanie przytarczyc jest niezwykle ważne ze względu na ich wielokierunkowe wpływy. Od stężenia parathormonu we krwi zależy prawidłowe działanie mięśni, nerwów, kości, nerek, a nawet przewodu pokarmowego.

Umów dogodny termin wizyty online u lekarza rodzinnego

Nadczynność przytarczyc — rodzaje

Zapewnienie prawidłowego leczenia nadczynności przytarczyc zależne jest od rozróżnienia go na jeden z trzech rodzajów nadczynności, wyróżnia się:

• pierwotną nadczynność przytarczyc (PNP)
• wtórną nadczynność przytarczyc (WNP)
• trzeciorzędową nadczynność przytarczyc (inaczej wtórnie pierwotna)

Pierwotna nadczynność związana jest z występowaniem nieprawidłowości w samych gruczołach przytarczycowych, na przykład z powodu występowania gruczolaka, co prowadzi do nadmiernego wydzielania parathormonu. Choroba ta częściej pojawia się u kobiet niż mężczyzn, najczęściej po 40. roku życia i przez wiele lat może nie dawać wyraźnych objawów. Wtórna nadczynność przytarczyc jest z kolei konsekwencją innych schorzeń, które prowadzą do przewlekłej hipokalcemii. Dochodzi wówczas do nadmiernej stymulacji gruczołów przytarczycowych, aby zwiększyć wydzielanie PTH w odpowiedzi na obniżony poziom wapnia, wzrost fosforanów oraz spadek aktywnej formy witaminy D. Natomiast trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc rozwija się w wyniku długotrwałej stymulacji przytarczyc w przebiegu wtórnej nadczynności. W jej przebiegu gruczoły przytarczycowe zyskują własną autonomię i wydzielają PTH niezależnie od poziomu wapnia w surowicy. Co więcej, zwiększona aktywność przytarczyc utrzymuje się w tym przypadku nawet pomimo ustąpienia pierwotnej przyczyny wtórnej nadczynności przytarczyc.

Nadczynność przytarczyc — przyczyny

Nadczynność przytarczyc to choroba endokrynologiczna, która może rozwinąć się z bardzo wielu różnych przyczyn. Za powstanie pierwotnej nadczynności odpowiedzialne są: 

• pojedyncze gruczolaki (80-85% przypadków);
• mnogie gruczolaki;
• pierwotny rozrost gruczołu przytarczyc;
• rak przytarczyc;
• radioterapia zewnętrzna okolic głowy, szyi lub górnej części klatki piersiowej;
• terapia jodem radioaktywnym w chorobie Gravesa-Basedova;
• terapia litem/

Natomiast wśród przyczyn wtórnej nadczynności przytarczyc, występują:

• przewlekłe stany hipokalcemii towarzyszące przewlekłej niewydolności nerek;
• zespoły upośledzonego wchłaniania wapnia;
• niedobory witaminy D i zaburzenia jej wchłaniania;
• osteodystrofia wątrobowa;
• rzekoma niedoczynność przytarczyc;
• krzywica polekowa (wywołana sterydoterapią lub hydantoiną).

Powstanie trzeciorzędowej nadczynności przytarczyc to tak naprawdę skutek długotrwałego przebiegu wtórnej nadczynności.

Nadczynność przytarczyc — objawy

Nadczynność przytarczyc to schorzenie, którego objawy mogą być niezwykle subtelne, niemal niezauważalne lub przeciwnie wyraźnie nasilone. Lista towarzyszących tej chorobie symptomów jest długa i obejmuje:

• objawy ogólne: zmęczenie, zaburzenia koncentracji, depresję, osłabienie, świąd skóry;
• objawy kostne: bóle kostne, wzmożoną łamliwość kości, rozwój osteoporozy;
• objawy nerkowe: kamicę nerkową, wielomocz, odwodnienie, wapnica nerek, krwiomocz, postępująca niewydolność nerek;
• objawy ze strony układu pokarmowego: nudności, wymioty, zaparcia, brak apetytu, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, kamicę żółciową, zapalenie trzustki;
• objawy sercowo-naczyniowe: arytmie, nadciśnienie tętnicze;
• objawy neurologiczne: drętwienie, mrowienie w kończynach, osłabienie mięśni, zaburzenia orientacji, bóle głowy, porażenia mięśni twarzy.

Nadczynność przytarczyc, a tycie

Wielu pacjentów obawia się wpływu nadczynności przytarczyc na zmianę masy ciała. Zmiany wagi nie są bezpośrednio związane ze zbyt dużym poziomem parathormonu. Co ciekawe, w przebiegu tej choroby może dochodzić zarówno do wzrostu, jak i utraty masy ciała. W pierwotnej nadczynności przytarczyc brak apetytu, nudności, wymioty i bóle brzucha mogą prowadzić do zmniejszenia kilogramów. U niektórych osób mogą jednak wystąpić przyrosty wagi, szczególnie jeśli zmęczenie i osłabienie będą ograniczać ich aktywność fizyczną. Ponadto długotrwałe zaburzenia metaboliczne mogą wpływać na magazynowanie tłuszczu w organizmie, chociażby poprzez rozwój insulinooporności.

Nadczynność przytarczyc, a problemy skórne

Mało specyficznym symptomem nadczynności przytarczyc jest wystąpienie objawów skórnych. Zmiany skórne w przebiegu nadczynności przytarczyc wynikają głównie z zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wśród pojawiających się problemów skórnych towarzyszących tej chorobie, wymienia się świąd skóry, tworzenie się twardych, niebolesnych guzków pod skórą lub bolesnych owrzodzeń, a nawet martwicy skóry.

Nadczynność przytarczyc — diagnostyka

Rozpoznanie nadczynności przytarczyc opiera się na wykonaniu badań laboratoryjnych i obrazowych, które pomagają w ustaleniu przyczyny choroby. Podczas analizy próbek krwi sprawdzane są stężenia wapnia, parathormonu, fosforu, pochodnych witaminy D, kreatyniny oraz aktywność fosfatazy zasadowej. Ponadto w badaniu moczu oznacza się wówczas poziom wapnia i fosforu w dobowej zbiórce moczu, stosunek klirensu wapnia do kreatyniny i stężenie cAMP.

Do przeprowadzenia dokładnej diagnostyki w zależności od indywidualnej sytuacji wykorzystywane są również:

• ultrasonografia (USG) szyi;
• scyntygrafia przytarczyc z użyciem znacznika izotopowego;
• densytometria (DXA) kości w celu oceny stanu mineralnego kości;
• tomografia komputerowa (CT) szyi i śródpiersia;
• rezonans magnetyczny (MRI);
• angiografia subtrakcyjna DSA;
• badania elektrokardiologiczne (EKG), w celu wykrycia zmian w rytmie serca związanych z hiperkalcemią;
• ocena wydolności nerek z uwzględnieniem eGFR;
• badania genetyczne.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Nadczynność przytarczyc — leczenie

Leczenie nadczynności przytarczyc zawsze uzależnione jest od przyczyny oraz nasilenia jej objawów. Standardem w leczeniu pierwotnej nadczynności jest leczenie chirurgiczne opierające się na usunięciu gruczołu przytarczycznego, nazywane paratyroidektomią. W sytuacji obecności pojedynczego gruczolaka usuwa się tylko jeden objęty zmianą gruczoł przytarczycowy, a jeżeli mamy do czynienia z gruczolakami mnogimi usuwane są wszystkie zmienione gruczoły. Z kolei przy rozpoznaniu raka przytarczyc oprócz usunięcia guza wycina się również płat tarczycy i przylegające do niego tkanki. Pacjenci borykający się z nadaktywnością przytarczyc zobowiązani są do stosowania diety ubogiej w fosfor, unikania odwodnienia poprzez odpowiednią podaż płynów oraz zachowania regularnej aktywności fizycznej. W celu skutecznej terapii nadczynności przytarczyc zalecane jest również często wprowadzenie suplementacji witaminą D, aby wyrównać jej niedobory. Ponadto, aby zmniejszyć resorpcję kości przez osteoklasty, stosowane są bisfosfoniany lub denosumab. Jeżeli istnieją przeciwwskazania do przeprowadzenia operacji, aby osiągnąć prawidłowy poziom wapnia w surowicy, podaje się pacjentom tzw. kalcymimetyki. Leki z tej grupy zwiększają wrażliwość receptorów wapniowych na wapń pozakomórkowy i hamują wydzielanie parathormonu przez przytarczyce. Najczęściej stosowanym kalcymimetykiem jest cynakalcet. W przypadku wtórnej nadczynności konieczne jest leczenie choroby podstawowej, np. przewlekłej niewydolności nerek.

Nadczynność przytarczyc — podsumowanie

Nadczynność przytarczyc to choroba dająca bardzo niespecyficzne i wielokierunkowe objawy. Nie jest to schorzenie, które można bagatelizować, zawsze wymaga szczegółowej diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej oraz opracowania indywidualnego planu leczenia. Na szczęście współczesne metody terapii pozwalają uzyskać znaczącą poprawę jakości życia pacjentów, a nawet w zależności od rodzaju nadczynności niekiedy możliwe jest osiągnięcie całkowitego wyleczenia.

Bibliografia:

1. Franek, E., Płaczkiewicz-Jankowska, E., Kokot, F. (2024). Pierwotna nadczynność przytarczyc. Medycyna praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.10.2.1. (Dostęp dnia 20.01.2025)
2. Ghada, E. (2023) Primary hyperparathyroidism: Diagnosis, differential diagnosis, and evaluation. UpToDate. Dostępne na: https://www.uptodate.com/contents/primary-hyperparathyroidism-diagnosis-differential-diagnosis-and-evaluation  (Dostęp dnia 20.01.2025)
3. Bilezikian, J. P., Khan, A. A., Silverberg, S. J., Fuleihan, G. E., Marcocci, C., Minisola, S., Perrier, N., Sitges-Serra, A., Thakker, R. V., Guyatt, G., Mannstadt, M., Potts, J. T., Clarke, B. L., Brandi, M. L., & International Workshop on Primary Hyperparathyroidism (2022). Evaluation and Management of Primary Hyperparathyroidism: Summary Statement and Guidelines from the Fifth International Workshop. Journal of bone and mineral research : the official journal of the American Society for Bone and Mineral Research, 37(11), 2293–2314. https://doi.org/10.1002/jbmr.4677
4. Zhang, L. X., Zhang, B., Liu, X. Y., Wang, Z. M., Qi, P., Zhang, T. Y., & Zhang, Q. (2022). Advances in the treatment of secondary and tertiary hyperparathyroidism. Frontiers in endocrinology, 13, 1059828. https://doi.org/10.3389/fendo.2022.1059828
5. van der Plas, W. Y., Noltes, M. E., van Ginhoven, T. M., & Kruijff, S. (2020). Secondary and Tertiary Hyperparathyroidism: A Narrative Review. Scandinavian journal of surgery : SJS : official organ for the Finnish Surgical Society and the Scandinavian Surgical Society, 109(4), 271–278. https://doi.org/10.1177/1457496919866015 

Autor