Hormonalna terapia zastępcza - co to takiego?

Hormonalna terapia zastępcza polega na uzupełnieniu niedoboru kobiecych hormonów poprzez dostarczenie ich do organizmu pod postacią:

• doustnych tabletek;
• plastrów na skórę;
• iniekcji domięśniowych lub podskórnych;
• pierścienia dopochwowego;
• żeli dopochwowych.

Pod kątem farmakologicznym istnieją dwie metody leczenia, są to:

• terapia estrogenowa (ETZ), w czasie której podawane są wyłącznie estrogeny i jest przeznaczona wyłącznie dla kobiet po usunięciu macicy i przydatków;
• terapia estrogenowo-progesteronowa (HTZ), w której do estrogenu dołącza się jeden z progestagenów (np. noretysteron, presteron, norgestrel, dydrogesteron, cyproteron). 

Dwuskładnikowe preparaty są zalecane u kobiet z zachowaną macicą, gdyż zapobiega to przerostowi endometrium.

Hormonalna terapia zastępcza - wskazania do stosowania

Wskazaniami do rozpoczęcia stosowania hormonalnej terapii zastępczej są objawy wypadowe okresu premenopauzy, które w średnim i ciężkim stopniu utrudniają normalne funkcjonowanie kobiety. Należą do nich:

• uderzenia gorąca,
• dreszcze pojawiające się po uderzeniu gorąca,
• nadpotliwość (“zlewne poty”, często występujące nocą),
• drażliwość, nerwowość,
• bezsenność,
• stany depresyjne,
• kołatania serca,
• spadek libido,
• wysiłkowe nietrzymanie moczu,
• nawracające infekcje pęcherza i pochwy,
• suchość pochwy i zmiany zanikowe jej błony śluzowej.

Umów się do ginekologa

Hormonalna terapia zastępcza - pomaga czy szkodzi?

Odpowiednio dobrana hormonalna terapia zastępcza daje kobietom w okresie okołomenopauzalnym szereg korzyści. Przede wszystkim jest wysoce skuteczna w likwidowaniu objawów wypadowych, a tym samym poprawia ogólne samopoczucie i komfort życia. Znosi objawy depresji i przygnębienia o umiarkowanym nasileniu, jednak w cięższych przypadkach może okazać się konieczne zastosowanie leków przeciwdepresyjnych. Estrogeny ponadto łagodzą bezsenność dzięki nasileniu wydzielania melatoniny. Spadek poziomu estrogenów powoduje pogorszenie funkcji poznawczych, rozwój demencji oraz choroby Alzheimera. Badania obserwacyjne wykazały, że HTZ może poprawiać pamięć, argumentację oraz hamować postępowanie demencji, szczególnie u kobiet przed 65. rokiem życia. Wdrożenie terapii hormonalnej w późniejszym czasie może wręcz indukować rozwój choroby Alzheimera.

Uzupełnienie niedoborów estrogenów poprawia funkcjonowanie i zmniejsza ryzyko infekcji w drogach moczowo-płciowych, likwiduje nadmierną suchość pochwy, a tym samym poprawia jakość życia seksualnego. Estrogeny wpływają korzystnie na profil lipidowy, zmniejszając stężenie frakcji LDL, która ma istotną rolę w rozwoju miażdżycy. Jednocześnie zwiększają udział tzw. dobrego cholesterolu - HDL. W literaturze wspomina się także o korzystnym ich wpływie na stan śródbłonka i mięśni gładkich naczyń. Nie jest natomiast jednoznaczne, czy HTZ indukuje czy hamuje rozwój choroby wieńcowej serca, gdyż przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat badania dały sprzeczne wyniki.
 
Udowodniono, że hormonalna terapia zastępcza zapobiega rozwojowi osteoporozy, zapobiegając nadmiernej utracie masy kostnej. Nie należy jednak zastępować nią innych leków stosowanych w leczeniu osteoporozy, a antyosteoporotyczne działanie HTZ traktować jako dodatkową korzyść.

Minusy hormonalnej terapii zastępczej

Pomimo niepodważalnych korzyści, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej niesie z sobą ryzyko rozwoju poważnych chorób, co skutecznie zniechęca wiele pacjentek do podjęcia tego rodzaju leczenia. Jednym z największych zagrożeń jest rozwój nowotworów sutka i endometrium. Pomimo przeprowadzenia wielu badań ryzyko raka sutka nie zostało jasno określone. Prawdopodobnie za jego rozwój odpowiada składowa gestagenna, więc kobiety po histerektomii stosujące terapię wyłącznie estrogenami są w mniejszym stopniu zagrożone rozwojem raka sutka. Ponadto zaobserwowano, że HTZ indukuje wzrost już istniejącego nowotworu, a ryzyko wzrasta u kobiet, które stosują terapię złożoną dłużej niż 5 lat. Rozwój raka endometrium zdecydowanie zmniejsza się, jeśli w terapii hormonalnej oprócz estrogenu jest stosowany progestagen. 

Innymi poważnymi działaniami niepożądanymi HTZ są rozwój żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej oraz wzrost ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu, a także kamicy żółciowej i zapalenia pęcherzyka żółciowego.

Czy hormonalna terapia zastępcza jest bezpieczna?

O tym, czy dana pacjentka może stosować hormonalną terapię zastępcza, decyduje lekarz ginekolog, po zebraniu dokładnego wywiadu i na podstawie przeprowadzonych badań. 

Kierując się najnowszymi wynikami badań, lekarz ginekolog lub endokrynolog dobiera terapię hormonalną indywidualnie, rozważając w każdym przypadku stosunek potencjalnych korzyści do ryzyka wystąpienia działań niepożądanych oraz stosując najmniejsze skuteczne dawki leków. Istotny jest moment rozpoczęcia kuracji - optymalny wiek to około 45-50 lat, gdy zaczynają pojawiać się pierwsze objawy i powinna trwać nieprzerwanie przez około 5 lat. Zarówno przed, jak i przez cały okres hormonalnej terapii zastępczej pacjentka powinna być przebadana pod kątem ginekologicznym, kardiologicznym (pomiary ciśnienia krwi i poziomu lipidów) oraz mieć wykonaną mammografię i oznaczoną glikemię.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu za pomocą portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Przeciwwskazaniami do podjęcia HTZ są:

• rak piersi,
• rak sutka,
• rak endometrium,
• zakrzepica żył głębokich (indywidualna lub przypadki w rodzinie),
• ostra niewydolność wątroby.

Hormonalna terapia zastępcza a tycie

Zaburzenia poziomu estrogenów w okresie menopauzalnym sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej , szczególnie w okolicy brzucha, oraz ma niekorzystny wpływ na profil lipidowy (wzrost poziomu cholesterolu LDL). Niektóre badania wykazały, że przyjmowanie estrogenów w HTZ powoduje nieznaczny, lecz zauważalny spadek masy ciała i poprawę BMI. U niektórych pacjentek dochodzi jednak do odwrotnego efektu, więc nie sposób wyciągać w tej kwestii ogólnych wniosków.

Hormonalna terapia zastępcza dla mężczyzn

Spadek poziomu hormonów płciowych z wiekiem dotyczy także mężczyzn. Objawami tych zmian mogą być spadek libido i zaburzenia erekcji, wzrost poziomu tkanki tłuszczowej przy równoczesnym spadku masy mięśniowej, drażliwość, pogorszenie koncentracji i snu, a nawet depresja. Leczenie polega na doustnym lub przezskórnym podawaniu testosteronu. Obecnie preferowanym preparatem z testosteronem jest żel, który aplikuje się na skórę barków, ramion i brzucha. Hormonalna terapia zastępcza u mężczyzn niesie korzyści, takie jak:

• wzrost masy mięśniowej przy spadku zawartości tłuszczu,
• poprawa gęstości kości,
• wzrost libido i częstości erekcji,
• wzrost wrażliwości tkanek na insulinę,
• poprawa profilu lipidowego,
• poprawa sprawności intelektualnej oraz samopoczucia.

W tym czasie pacjenci powinni regularnie kontrolować prostatę ze względu na ryzyko rozwoju nowotworu. Terapia może także zwiększać ryzyko udaru mózgu i zawału serca.

Bibliografia:

1. Dębski, R. (2008). Hormonalna terapia zastępcza a rak sutka. Postępy Nauk Medycznych, 4, s. 240-245. 
2. Grzechocińska, B. (2004). Problemy okresu menopauzy. Możliwości terapii. Medycyna Rodzinna, 2, s. 55-60. 
3. Rabijewski, M. (2008). Rozpoznawanie i leczenie zespołu niedoboru testosteronu u mężczyzn. Przegląd Urologiczny, 2(48). 
4. Stanowisko NAMS dotyczące terapii hormonalnej – część I (2018). Dostępne na: https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/177278,terapia-hormonalna-2017-cz1. (Dostęp: wrzesień 2022).
5. Suchecka-Rachoń, K., Rachoń, D. (2005). Rola hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Choroby Serca i Naczyń, 2, 3.
6. Terapia testosteronem u większości starzejących się mężczyzn nie jest konieczna - przekonują amerykańscy specjaliści (2020). Dostępne na: https://pulsmedycyny.pl/terapia-testosteronem-u-wiekszosci-starzejacych-sie-mezczyzn-nie-jest-konieczna-przekonuja-amerykanscy-specjalisci-979420.

Autor