Oliguria — definicja i przyczyny

Oliguria to stan zmniejszonej produkcji moczu w wyniku różnych zaburzeń fizjologicznych lub chorobowych. Jak wspomniano wyżej, skąpomocz występuje w momencie, kiedy objętość moczu wynosi mniej niż 500 ml u dorosłych lub ilość wydalanego moczu nie przekracza 0,5 ml/kg m.c./h u dzieci i dorosłych przez co najmniej 6 godzin. 

Przyczyny skąpomoczu dzieli się na trzy główne grupy: przednerkowe, nerkowe i zanerkowe.

• Przyczyny przednerkowe wynikają z niedostatecznego przepływu krwi przez nerki. Oliguria w takim przypadku może być spowodowana odwodnieniem, utratą krwi, niewydolnością serca lub wstrząsem.
• Za przyczyny nerkowe odpowiada bezpośrednio uszkodzenie struktur nerkowych, przez co nerki nie są w stanie produkować odpowiedniej ilości moczu. Dzieje się tak np. w ostrym uszkodzeniu kanalików nerkowych czy w przypadku kłębuszkowego zapalenia nerek.
• Przyczyny zanerkowe są związane z przeszkodami występującymi w układzie moczowym, przez co odpływ moczu staje się utrudniony (np. kamica moczowa, nowotwory czy przerost prostaty).

Umów się na telewizytę do lekarza medycyny ogólnej

Skąpomocz a bezmocz — jaka jest różnica?

Skąpomocz to objaw zdecydowanie łagodniejszy niż bezmocz (anuria). Na bezmocz wskazuje wydalanie moczu w ilości mniejszej niż 100 ml/dobę, a o skąpomoczu — gdy wydala się mniej niż 500 ml moczu na dobę.

Anuria jest zawsze objawem alarmującym, który wymaga podjęcia niezwłocznej interwencji lekarskiej.

Skąpomocz — objawy i konsekwencje

Objawy skąpomoczu nie zawsze są łatwe do zauważenia, w szczególności, jeśli dotyczą osób, które nie monitorują regularnie oddawania moczu. Do najczęstszych objawów oligurii, oprócz zmniejszonej ilości wydalanego moczu, należy ciemniejsza barwa moczu, uczucie pełności w pęcherzu, obrzęki, osłabienie, nudności czy zmęczenie. 

W przypadku przewlekłego utrzymywania się skąpomoczu może dojść do poważnych zaburzeń elektrolitowych czy rozwoju niewydolności nerek, które będą dawać dodatkowe objawy.

Skąpomocz u dziecka — kiedy się niepokoić?

Skąpomocz u dziecka jest szczególnie niepokojącym objawem, gdyż może świadczyć o odwodnieniu, zakażeniu układu moczowego lub innych, poważniejszych schorzeniach nerek. U noworodków i niemowląt przyjmuje się, że dolna granica normy dla prawidłowej diurezy nie powinna wynosić mniej niż 2 ml/kg m.c./h. U dzieci powyżej roku objętość wydalanego moczu wskazująca na oligurię wynosi >0,5 ml/kg mc./h, a u nastolatków >0,3 ml/kg mc./h.

Rodzice i opiekunowie mniejszych dzieci powinni zwracać uwagę na liczbę mokrych pieluszek, a także na zmiany w zachowaniu dziecka (płaczliwość, apatia) oraz pojawienie się innych objawów, takich jak gorączka czy wymioty. W takich przypadkach konieczna jest szybka konsultacja z pediatrą, lekarzem rodzinnym czy nefrologiem dziecięcym w celu wykonania odpowiednich badań diagnostycznych i podjęcia właściwego leczenia.

Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.

Skąpomocz a stres — czy psychika ma wpływ na wydalanie moczu?

Ciekawym aspektem jest możliwość występowania zależności pomiędzy skąpomoczem a stresem. Stres pojawiający się przewlekle może prowadzić do wzmożonego wydzielania katecholamin (hormonów takich jak np. adrenalina). Powodują one skurcz naczyń krwionośnych w nerkach, co powoduje zmniejszeniem przepływu krwi przez nerki, co może skutkować oligurią. Ponadto silny stres może prowadzić do odwodnienia na skutek zahamowania pragnienia czy nadmiernego pocenia się, co dodatkowo potęguje zmniejszenie wydalania moczu i występowanie skąpomoczu.

Oliguria — jaka ilość wydalanego moczu wskazuje na skąpomocz?

Zgodnie z obowiązującymi kryteriami, skąpomocz występuje, gdy ilość moczu u:

• osób dorosłych — wynosi mniej niż 500 ml moczu na dobę;
• nastolatków — wynosi mniej niż norma dla wieku, ale więcej niż 0,3 ml/kg m.c./h,;
• dzieci — wynosi mniej niż norma dla wieku, ale więcej niż 0,5 ml/kg m.c./h;
• niemowląt i noworodków — wynosi mniej niż 2 ml/kg m.c./h.

Warto mieć na uwadze, że gdy zmniejszenie objętości wydalanego moczu wystąpiło jednorazowo, może mieć ono charakter fizjologiczny (np. jeśli pojawiło się w nocy). Natomiast skąpomocz utrzymujący się przez wiele godzin czy też dni, zdecydowanie wskazuje na zaburzenia wymagające szerszej diagnostyki i pomocy lekarskiej.

Skąpomocz — jakie badania należy wykonać?

W przypadku wystąpienia oligurii ważne jest szybkie wykonanie odpowiednich badań w celu ustalenia przyczyny. Lekarz internista lub lekarz rodzinny nieraz zdecyduje się na zlecenie takich badań jak:

• morfologia krwi i elektrolity, ale także takich parametrów jak stężenie kreatyniny czy mocznika;
• badanie ogólne moczu, które pozwoli na ocenę obecności białka, krwi, leukocytów czy występowania bakterii w wydalanym moczu;
• ultrasonografię (badanie USG) układu moczowego, która pozwoli na wykluczenie występowania przeszkód w odpływie moczu, np. kamieni moczowych;
• pomiar ciśnienia tętniczego i sprawdzenie nawodnienia organizmu, które mówią nam np. o tym czy nie doszło do odwodnienia;
• dobowe monitorowanie diurezy, czyli zmierzenie ilości wydalanego moczu w ciągu 24-godzinnej zbiórki;
• badania hormonalne, np. poziomu wazopresyny lub aldosteronu, jesli istnieje podejrzenia występowania oligurii na tle zaburzeń endokrynologicznych.

W niektórych przypadkach skąpomoczu konieczne może okazać się wykonanie tomografii komputerowej lub konsultacja z nefrologiem.

Oliguria — leczenie

Leczenie skąpomoczu zależy od jego przyczyny. W przypadkach związanych z przyczyną przednerkową podstawą terapii jest szybkie nawodnienie organizmu, często za pomocą płynów dożylnych i leczenie stanu, który doprowadził do zmniejszonego przepływu krwi przez nerki. Gdy przyczyną są uszkodzenia miąższu nerek, konieczne może okazać się odpowiednie leczenie nefrologiczne lub nawet dializoterapia. W celu eliminacji przyczyn zanerkowych często stosuje się interwencje chirurgiczne lub farmakologiczne, które pozwalają na usunięcie przeszkód w odpływie moczu.

Skąpomocz — domowe sposoby na zwiększenie ilości wydalanego moczu

Choć oliguria wymaga najczęściej specjalistycznej diagnostyki i leczenia, istnieją domowe sposoby, które można zastosować w łagodnych przypadkach oligurii lub jako wsparcie terapii. Jednym ze sposobów zwiększenia wydalanego moczu jest zwiększenie spożycia wody — minimum 1,5-2 litry dziennie u dorosłych, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań. W następnej kolejności warto unikać nadmiernego spożycia soli, kofeiny i alkoholu, które mają działanie odwadniające. Dobrym sposobem jest także włączenie do codziennej diety produktów takich jak natka pietruszki, seler, ogórek czy arbuz, które dzięki zawartych w nich składnikach aktywnych będą działać moczopędnie. 

Nie zaleca się natomiast samodzielnego przyjmowania leków moczopędnych bez nadzoru lekarza. Leki te mogą spowodować pogorszenie stanu zdrowia chorego, szczególnie w przypadku uszkodzenia nerek.

Skąpomocz — podsumowanie

Skąpomocz, czyli inaczej oliguria, to poważny objaw mogący świadczyć o różnorodnych zaburzeniach pracy organizmu. Skąpomocz wymaga dokładnej diagnostyki, która swoim zakresem obejmie zarówno badania laboratoryjne, jak i obrazowe. Wczesne rozpoznanie i leczenie skąpomoczu jest kluczowe w celu zapobiegania groźnym powikłaniom, w tym ostrej niewydolności nerek. 

Choć niektóre domowe sposoby na radzenie sobie ze skąpomoczem mogą być pomocne, nigdy nie powinny zastąpić konsultacji lekarskiej i zleconych przez lekarza badań. Konsultacje ze specjalistą jest konieczna, zwłaszcza gdy dolegliwości utrzymują się dłużej lub towarzyszą im inne niepokojące objawy.

Bibliografia

1. Wiercińska, M. (2024). Skąpomocz (oliguria). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/51995,skapomocz-oliguria. (Dostęp: 07.2025).
2. Haider, M.Z., Aslam, A. (2025) Oliguria. StatPearls Publishing. Dostępne na https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560738/. (Dostęp: 07.2025).
3. Oliguria. ScienceDirect Topics. Dostępne na: https://www.sciencedirect.com/topics/pharmacology-toxicology-and-pharmaceutical-science/oliguria. (Dostęp: .07.2025).
4. Miklaszewska, M. (2023). Skąpomocz u dziecka. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.9.11.5. (Dostęp: 07.2025).
5. Wiercińska, M. (2024). Bezmocz (anuria). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/51989,bezmocz-anuria. (Dostęp: 07.2025).

Autor